Wykład II " O kilku rodzajach piechoty wieku XVI i XVII"

Wykład II " O kilku rodzajach piechoty wieku XVI i XVII"

Postprzez Pius IV » 29 mar 2011, 18:52

PRZEWÓD DOKTORSKI
Katedra Wojskowości Uniwersytetu Jagiellońskiego.



Temat: "O kilku rodzajach piechoty wieku XVI i XVII"
Autor: prof. Ferdynand von Habsburg Lotaryński Radziwiłł
Promotor: prof. Henryk hrabia Horoch


"O kilku rodzajach piechoty wieku XVI i XVII".


Reformy królewskie w zakresie wojskowości nie zawsze okazywały się sprawne i pożyteczne dla wojska. Często podlegały wielu kontrowersyjnym debatom, jednak jedną z najbardziej doniosłych reform wojskowych na przykład Stefana Batorego było utworzenie nowego rodzaju piechoty opartej na ochotnikach chłopskich, zwanych wybrańcami. Formacja ta w zasadzie nie miała charakteru stałego choć można ją było zebrać w stosunkowo krótkim czasie.
Piechotę wybraniecką zaczęto tworzyć w 1578 roku w Koronie i w 1595 roku na Litwie. Piechota wybraniecka składała się z chłopów, po jednym z 20 łanów ziemi uprawnej, ale wyłącznie w dobrach królewskich. Batory co prawda planował powoływanie wybrańców także z dóbr szlacheckich, jednak pomysł ten napotkał na zdecydowany sprzeciw szlachty. Tak więc na każde 20 łanów jeden stanowił uposażenie chłopa, który miał obowiązek ćwiczyć się w rzemiośle wojennym, a na wypadek wojny stawiać się do służby z własnym uzbrojeniem i wyposażeniem. Wybraniec taki wolny był od podatków i pańszczyzny, a jego obowiązki przejmowali inni chłopi z pozostałych 19 łanów. Wybraniec ponosił więc koszty wyprawy wojennej oraz ryzyko utraty zdrowia bądź życia w zamian za zwolnienia od wszelkiego rodzaju danin i powinności.

Powołanie i liczebność nowej formacji zależało od tego ilu wybrańców faktycznie stawi się na wojnę. Za Batorego liczba wybrańców była jeszcze znaczna, choć raczej nigdy nie przekroczyła 2000 w Koronie i kilkuset na Litwie, ale w późniejszym okresie systematycznie malała.
Piechota wybraniecka prezentowała pewną wartość bojową jedynie w czasach Stefana Batorego. Później wartość bojowa wybrańców zdecydowanie spadła, równolegle zresztą ze zmniejszaniem się ich liczby. Przeciętnie wybrańcy nie występowali w liczbie większej niż kilkuset, a co za tym idzie militarnie nie odgrywali oczywiście jakiejś większej roli. Malejąca liczba wybrańców wynikała min. z faktu, że dzierżawcy królewszczyzn nie chcieli tracić darmowej siły roboczej i nie byli zainteresowani podnoszeniem liczebności tej formacji. Nie przeprowadzali więc zalecanych ćwiczeń i nie dbali również o wyposażenie wybrańca. Służba w piechocie wybranieckiej była także stosunkowo mało interesująca dla samych chłopów, którzy nie otrzymywali za nią żadnego dodatkowego wynagrodzenia i generalnie nie byli zainteresowani ryzykowaniem własnego życie dla obrony kraju. Częste więc były wypadki przekupywania rotmistrzów przez wybrańców w trakcie mobilizacji w celu uniknięcia udziału w wojnie. Z uwagi na słabe wyszkolenie wybrańców i stany jednostek niemal zawsze niższe od etatowych, w czasach następców Stefana Batorego nie zawsze ich mobilizowano. Jeżeli już to czyniono, piechota ta nie była używana do walki, lecz do różnego rodzaju prac pomocniczych.

Mniej więcej od połowy XVII wieku zaczęła być tworzona, generalnie na wzór piechoty wybranieckiej, także piechota łanowa. Zaciąg do tych jednostek był prowadzony nie tylko z dóbr królewskich, ale także szlacheckich i kościelnych. Piechota łanowa pojawiła się po raz pierwszy w 1655 r., w chwili zbliżającej się wojny ze Szwecją. Ponieważ znaczna część sił koronnych zaangażowana była na froncie rosyjskim zamierzano, poprzez powołanie tej formacji, zwiększyć liczebność własnej piechoty. Każdy właściciel ziemski miał więc obowiązek wystawić jednego żołnierza z 15 łanów ziemi uprawnej. Piechota łanowa nie miała większej wartości bojowej w stosunku do „ognistej” armii szwedzkiej, ale być może w innych warunkach potrafiłaby pokazać swoje walory. Od roku 1673 została zastąpiona przez zaciąg z ludności miejskiej, tzw. piechotę dymową. Piechota dymowa była swego rodzaju kontynuacją piechoty łanowej, ale zaciągani do niej byli nie chłopi, ale mieszkańcy miast. Rekruci wystawiani byli w ilości 1 na 20 domów (stąd piechota dymowa), we włościach królewskich oraz kościelnych i 1 na 30 domów w dobrach szlacheckich. Umundurowanie i uzbrojenie sprawiane było na wzór zagraniczny. Piechota ta nie tworzyła odrębnych jednostek wojskowych, ale była kierowana głównie do jednostek piechoty jako uzupełnienie.

Piechota wybraniecka zorganizowana była w chorągwie o różnej liczebności, które tworzone były na podstawie wypraw wystawianych przez poszczególne województwa. Wraz ze zmniejszeniem się liczby wybrańców przyjęto zwyczaj łączenia wypraw z kilku województw pod dowództwem jednego rotmistrza. Rotmistrzami mogła być wyłącznie szlachta osiadła. Otrzymywali oni listy przypowiednie od króla i niewielkie, zależne od ilości wybrańców, wynagrodzenie za skarbu państwa.

Wybrańcy uzbrojeni byli w rusznicę, szablę i toporek. Piechota łanowa używała także muszkietów lontowych. Na wyprawę wybrańcy obowiązani byli zabierać ze sobą także różnego rodzaju sprzęt saperski jak siekiery, rydle, łopaty, taczki i piły. Wybrańcy mieli „barwę” błękitnego koloru charakterystyczną dla całej piechoty polskiej.

Piechota wybraniecka miała typowo charakter strzelczy i nie używała broni drzewcowej. Dysponowała więc dość dużą siłą ognia, jednak jej wyszkolenie pozostawiało wiele do życzenia. Stąd formacje tego typu używane były raczej do prac saperskich i obozowych takich jak budowa przepraw i szańców oraz stanowisk artylerii, do której byli zresztą często przydzielani jako jednostki wsparcia czy osłony.


Bibliografia:

1. Encyklopedia PWN,
2. Z Historią na TAK,
3. Źródła internetowe.


(-) Jego Arcyksiążęca Wysokość,
prof. Ferdynand von Habsburg Lotaryński Radziwiłł,
Oficer Dyplomowany i Generał Lejtnant Wojsk Rzeczpospolitej.
/-/ Pius IV



Avatar użytkownika
Zmarły
 
Posty: 1678
Dołączył(a): 06 gru 2010, 15:55
Lokalizacja: Apostolskie Miasto Rotria
Medale: 12
Order Orła Białego (1) Order Świętego Stanisława (1) Order Virtuti Militari I (1)
Order Virtuti Militari II (1) Order Zasługi RON V (1) Order Świętego Jerzego II (1)
Order Przyjaźni i Współpracy I (1) Krzyż Monarchii I (1) Medal Wojska (1)
Medal Bene Merentibus (2) (1) Medal za Długoletnią Służbę II (1) Medal z Długoletnią Służbę III (1)
Wykształcenie: Profesor doktor hab.

kuchnie na wymiar kalwaria zebrzydowska

Powrót do Instytut Wojsk Lądowych

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 0 gości

cron