Wykład V "O kulomiotach, czyli rajtaria i jej tajniki"

Wykład V "O kulomiotach, czyli rajtaria i jej tajniki"

Postprzez Pius IV » 29 mar 2011, 19:18

PRZEWÓD DOKTORSKI
Katedra Wojskowości Uniwersytetu Jagiellońskiego.



Temat: "O kulomiotach, czyli rajtaria i jej tajniki".
Autor: prof. Ferdynand von Habsburg Lotaryński Radziwiłł
Promotor: prof. Henryk hrabia Horoch


"O kulomiotach, czyli rajtaria i jej tajniki".


Rajtaria powstała wraz z arkebuzerami (jeźdźcami z bronią palną) w połowie XVI wieku w Niemczech, w związku z rozwojem broni palnej i związaną z tym utratą znaczenia ciężkiej jazdy (która została zachowana w postaci nielicznych oddziałów kirasjerów). Rajtarzy w armii polskiej postrzegani powinni być przede wszystkim jako jazda, dobrze wyposażona w broń palną – pistolety. Genezy rajtarów należy szukać w jednostkach arkebuzerów należących do jazdy autoramentu narodowego. W pierwszej połowie XVII wieku nazw „rajtaria” i „arkebuzeria” używano dla określenia lżejszej i cięższej jazdy zorganizowanej według wzorców zachodnich, choć zdarzały się przypadki używania tych dwóch pojęć zamiennie (co wprowadziło dość dużo zamieszania terminologicznego). Pierwsze jednostki typowej rajtarii pojawiły się w armii litewskiej, gdzie przez cały okres odgrywały większą rolę niż w armii koronnej. Rajtarzy pojawiają się za panowania Zygmunta III jako jednostki autoramentu cudzoziemskiego (np. pod Chocimiem w1621 r. był regiment rajtarii liczący 700 ludzi). Nie występują w wojskach kwarcianych, ale podobnie jak arkebuzerzy są zaciągani na wyprawy wojenne. Można również wspomnieć, że niewielki oddział rajtarów gwardii miał na służbie Władysław IV. W czasie wyprawy smoleńskiej liczył on sto kilkadziesiąt ludzi i utrzymał się w służbie także w kolejnych latach (w 1637 r. liczył ok. 170 ludzi). W większej ilości pojawili się rajtarzy w kampanii smoleńskiej (1700 rajtarów, tj. 1/4 jazdy), a później w czasie kampanii na Ukrainie (1651-1653) i w okresie „potopu”, gdzie do służby polskiej szeroko wykorzystywano jeńców z armii szwedzkiej lub brandenburskiej. W latach 1648-49 rajtarów jest niewielu (1 regiment Jakuba Weyhera), pod Beresteczkiem (1651) i Żwańcem (1653) jest ich już znacznie więcej – ich liczebność waha się w okolicy 3-4 tysięcy. Pod koniec potopu liczebność rajtarii podnosi się do ok. 2,5 tys., by potem zmaleć do ok. 1tys. W II połowie XVII wieku wobec sprzeciwu szlachty nazwa „rajtaria” znika, a jazda typu cudzoziemskiego występuje znów pod nazwą „arkebuzeria”, choć pod względem organizacji i uzbrojenia nie miała ta „arkebuzeria” nic wspólnego z ciężkozbrojnymi arkebuzerami z okresu wojen kozackich. Szlachta mocno atakowała tą arkebuzerię/rajtarię słusznie podejrzewając, że pod przykrywką arkebuzerii utrzymywana jest cudzoziemska rajtaria i domagał się przywrócenia w niej systemu towarzyskiego. Można więc powiedzieć, ze w II połowie XVII wieku nazwa rajtaria nie jest już używana i jednostki w klasycznej rajtarskiej formie znikają w Polsce w latach 60-tych.

Rajtarzy tworzyli różnej wielości jednostki były to kornety/kompanie, skwadrony i wreszcie regimenty liczące nawet kilkaset koni. Rajtaria miała charakter plebejski i składała się najczęściej z chłopów i biedoty miejskiej z Prus Królewskich bądź z najemnych żołnierzy z Niemiec. Oficerami była szlachta wielkopolska i pomorska a często także cudzoziemcy. Zaciąg prowadzony był w przeciwieństwie do arkebuzerii w systemie „wolnego bębna”. Wzory organizacyjne, w dużej mierze również z powodów religijnych, płynęły głównie z cesarstwa nie zaś ze Szwecji. Jednostki rajtarii składały się z kilku kompanii i miały dość rozbudowane sztaby i kadrę zarówno na poziomie regimentu jak i każdej poszczególnej kompanii. Kompanie z kolei dzieliły się najczęściej na 3 kapralstwa obejmujące po 3-4 roty każda po 6 żołnierzy. Podział taki, z dużą liczba oficerów i rozbudowaną hierarchią stopni, gwarantował zachowanie dobrej dyscypliny w jednostce i wysokiego poziomu dowodzenia, jednocześnie jednak powodował, że jednostki takie charakteryzowała bardzo duża (sięgająca nawet 30%) liczba tzw. ślepych porcji. Największe regimenty rajtarii mogły składać się nawet z 10 kompanii.

Rajtarzy byli uzbrojeni na sposób zachodnioeuropejski tj. w rapier i pistolety. Nie można wykluczyć, że w I połowie XVII wieku stawali sporadycznie do walki w uzbrojeniu ochronnym (kirys i hełm), ale wydaje się, że wiele tu zależało od dowódców i zapasów uzbrojenia. Można przypuszczać, że kirysy nosili rajtarzy gwardii królewskiej. W okresie „potopu” i później rajtarzy nosili już wyłącznie kaftany z łosiowej skóry i kapelusze na wzór rajtarii szwedzkiej. Od połowy wieku zaczęli być rajtarzy wyposażani także w długą broń palną, co było kolejnym elementem zbliżającym ich do arkebuzerów.

Rajtarzy, mimo że czerpali ze wzorów zachodnich nie ograniczali się do karakolu, który w połowie wieku był już przestarzały. W owym czasie rajtarzy - w tym także koronni - potrafili już atakować na białą broń wspierając się przy tym ogniem z pistoletów. Bardzo ciekawa względem taktyki rajtarów polskich jest wzmianka z 1665 r. (bratobójcza bitwa pod Częstochową): "[...] rajtaria JMP. Lubomirskiego po dwakroć ogień wypuściła, a potym rapierami [...] natarła na litewskie wojsko." Rajtarów ceniono za zdyscyplinowanie oraz dobre wyposażenie w broń palną, a co za tym idzie dużą siłę ognia. Trzeba też dodać, że np. w okresie „potopu” skład osobowy rajtarii, w której znalazło się wielu weteranów z armii szwedzkiej i brandenburskiej, gwarantował wysokie walory bojowe tej formacji. Nie jest zapewne przypadkiem, że w kampanii na Ukrainie w 1660 roku dzielnie spisywał się kilkukompanijny regiment rajtarii Lubomirskiego, o którego wartości bojowej nie decydowało uzbrojenie, ale w głównej mierze skład osobowy (składał się on z wielu jeńców wziętych do niewoli w czasie „potopu”.


Bibliografia:

1. Encyklopedia PWN,
2. Mały historyczny słowniczek enklopedyczny,
3. Rajtar za rajtarem.
4. Niemieckie trendy wojskowości.
5. Źródła internetowe.


(-) Jego Arcyksiążęca Wysokość,
prof. Ferdynand von Habsburg Lotaryński Radziwiłł,
Oficer Dyplomowany i Generał Lejtnant Wojsk Rzeczpospolitej.
/-/ Pius IV



Avatar użytkownika
Zmarły
 
Posty: 1678
Dołączył(a): 06 gru 2010, 15:55
Lokalizacja: Apostolskie Miasto Rotria
Medale: 12
Order Orła Białego (1) Order Świętego Stanisława (1) Order Virtuti Militari I (1)
Order Virtuti Militari II (1) Order Zasługi RON V (1) Order Świętego Jerzego II (1)
Order Przyjaźni i Współpracy I (1) Krzyż Monarchii I (1) Medal Wojska (1)
Medal Bene Merentibus (2) (1) Medal za Długoletnią Służbę II (1) Medal z Długoletnią Służbę III (1)
Wykształcenie: Profesor doktor hab.

kuchnie na wymiar kalwaria zebrzydowska

Powrót do Instytut Wojsk Lądowych

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość

cron