HERALDYKA II

Dziekan: prof. Ferdynand von Habsburg

HERALDYKA II

Postprzez Henryk Horoch » 30 mar 2011, 20:17

Heraldyka cz. 2.
ELEMENTY HERBU

Polski herb szlachecki składa się z siedmiu podstawowych elementów: tarczy,godła, barwy, hełmu, korony, klejnotu i labrów jako ozdoby herbu.

TARCZA
Podstawowy element herbu - tarcza powszechnie używana w średniowieczu przez stan rycerski, była tym właśnie miejscem gdzie godło herbowe eksponowano w największym stopniu. Właśnie dlatego zarys tarczy na trwałe wszedł do kanonu stałych elementów herbu. Z biegiem czasu kształt tarczy ulegał zmianie. Przyjęto, że kształt tarczy należy dostosować do okresu z jakiego pochodzi herb. Najstarsze rody, tak zwana szlachta odwieczna, posługuje się w XIV wieku tarczą trójkątną, określaną jako francuska stara. Młodsze rodziny w XV - XVI wieku używała tzw. tarczy turniejowej z bocznym wcięciem na kopię. Kolejny typ tarczy to tarcza hiszpańska z zaokrągloną podstawą, którą zgodnie ze sztuką heraldyki powinny stosować rody jeszcze młodsze, czyli z XVII wieku.
Pole tarczy może być podzielone na miejsze obszary pionowo i muwimy wtedy o podziale dwudzielnym "w słup", lub poziomo - podział dwudzielny "w pas". Stosowano również podział na skos i w rosochę (kształt litery Y). Występuje również podział na krzyż, czyli czterodzielny.

GODŁO
Znak rycerski Rodu. Wypełnia on obszar pola tarczy

BARWY
Początkowo używano w heraldyce pięciu kolorów: czerwieni, błękitu, czerni oraz "kolorów metalicznych" - złotego i srebrnego. Potem dołączyła do nich zieleń a poniej purpura. Przestrzegano zasady, że w herbie powinien być tylko jeden kolor zwykły i jeden metaliczny, i że te same barwy nie mogą się nakładać. Dlatego właśnie w póżniejszym okresie wprowadzono kolor skóru ludzkiej (cielisty). Aby uniezależnić się od różnych metod prezentacji herbów w XVII wieku wprowadzono system kreskowania, czyli tzw. szrafirowania. Według niego układ kresek wyróżniał poszczególne kolory: czerwień - kreski pionowe, błekit - kreski pozione, zieleń - w prawo na skos, purpura - w lewo na skos, czerń - pole kratkowane, złoto - pole kropkowane, srebro - puste.

HEŁM
Za czwarty podstawowy element herbu uznaje się hełm heraldyczny. W Polsce, nie wykształciły się sztywno określone sposoby czy formy jego prezentacji. Przyjęto, ze zarówno hełm jak i tarcza powinny ściśle odpowiadać epoce z której pochodzą. Właśnie dlatego początkowo (XIV wiek) stosowano w polskiej heraldyce konstrukcje typu garnczkowego. "Żabi pusk" pojawia się w XV wieku, a w przypadku młodszych rodów, żyjących w wieku XVI hełm prętowy. Natamiast badacze nie doszukują się specjalnych znaczeń zarówno w umieszczaniu hełmu np. z prohilu, czy w jego kolorze.

KORONA
Korona heraldyczna zaczyna być pełnoprawnym składnikiem herbu dopiero w XV wieku. Jej pojawienie się nawiązuje do greckich i rzymskich obrzędów i ceremoni, takich jak przyznanie laurowych lub złotych wieńców, które w póżniejszym okresie przekształcił się w korony. Społeczność feudalna potrzebowała oznak świadczących o zajmowanej w hierarchii pozycji, powstała więc nowa kategoria koron rangowych.
W Polsce pojawiają się następujące rodzaje koron heraldycznych: królewskie, książęce, hrabiowskie, baronowskie oraz szlacheckie.

KLEJNOT
Za najbardziej istotny element herbu, oczywiście nie licząc godła, uznawany jest klejnot.
Na ziemiach polskich klejnot, poczatkowo w postaci piór, zaczoł sie pojawiać w poczatkach XIV wieku, miedzy innymi w herbach rodów ze Śląska i Galicji. Wykształciły się następujące rodzaje klejnotów:
- klejnot tożsamy z godłem na tarczy, inaczej tautologiczny, spotykany w herbach: Topór, Poraj, Leliwa, Korab, Bończa.
- klejnot nieidentyczny, występujący w herbach: Jelita, Pomian, Szreniawa, Nałęcz, Ogończyk, Bogoria.
- klejnot w postaci bardzo starego godła, co świadczy o "młodości" rodziny, np. Topór w klejnocie Starykoń.
- klejnoty ozdobne typu strósie pióra których zwykle jest pięć lub trzy oraz bardzo rzadko pawie, spotykane w herbach: Janina, Trąby, Kościesza, Wadwicz.

Ze względu na tematykę wyróżniamy następujące kategorie klejnotów:
- zwierzęce, reprezentowane przez lwy, smoki, gryfy, jednorożce, jastrzębie, lub często same motywy skrzydeł orła lub sępiego przestrzelonego strzała.
- postacie ludzkie, jak rycerz w zbroi, kobieta, a czasem części ludzkiego ciała np. ramię z mieczem.
- roślinne, choć pojawiają się nieczęsto i raczej w młodszych rodach pod postacią sosny, dębu, róży.
Wśród pozostałych motywów w heraldyce polskiej, przeważają pióra strusie, głównie w kolosze srebrnym i pawie, pod postacia złotego pióropusza lub ogona

OZDOBY HERBU
Do ozdób herbu nałeżą labty, wywodzą sie one z chust które rycerze zakładali na chełmy chroniąc sie przed promieniami słońca podczas wypraw krzyżowych.
Labry na zachodzie Europy pojawiają się w XIV wieku, w Polsce w XV.
Następne co do kolejności występowania sa płaszcze i namioty, mające symbolizować baldachim króla. W Rzeczpospolitej prawo do umieszczenia tego elementu okalającego herb posiadają rody książęce. Kolejną składową o charakterze dekoracyjnym sa trzymacze, czyli podpory tarczowe występujące z obu stron tarczy. Przybierały one formę aniołów, rycerzy, czy zwierząt. W Polsce obowiązywała zasada, ze trzymacze stosuje się wyłącznie w przypadku herbów rodów utytułowanych (hrabiowskich, baronowskich)
Kolejnym elementem występującym u nas to dewizy, o rodowodzie zachodnioeuropejskim.
Motto wywodzi się z dawnej mysli przewodniej rodziny lub proklany. Umieszczano je najcaęściej na wstędze przy tarczy. W Polsce dewizy pojawiają się w XVIII wieku, a stają się normą w wieku XIX.

ZAWOŁANIA
Zawołania to specyfika Polskiej heraldyki, na zachodzie Europy prawie nie występują. Geneza zawołan jest trudna do jednoznacznego ustalenia, wiąże się ją z nazwą rodziny, hasłem - symbolem zwołującym ród na zebranie, miejscem występowania danego rodu lub jego protoplastą. Zawołanie było dziedziczone z pokolenia na pokolenie i było własnośćią całego rodu.

Wykład przedstawił - Adam Brzezina Winiarski


Obrazek
(-) gen. płk. Henryk książę Horoch



Avatar użytkownika
Zmarły
 
Posty: 2325
Dołączył(a): 02 gru 2010, 17:03
Medale: 11
Order Orła Białego (1) Order Virtuti Militari II (1) Order Virtuti Militari III (1)
Order Zasługi RON IV (1) Order Zasługi RON V (1) Krzyż Monarchii I (1)
Krzyż Monarchii II (1) Medal Wojska (1) Medal za Długoletnią Służbę I (1)
Medal za Długoletnią Służbę II (1) Medal z Długoletnią Służbę III (1)

kuchnie na wymiar kalwaria zebrzydowska

Powrót do Katedra Historii

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość