WYSTAWA ROLNA

[Henryk Horoch]

Królik domowy

Udomowiona forma królika europejskiego (Oryctolagus cuniculus), zajęczaka z rodziny zającowatych. Prawdopodobnie po raz pierwszy udomowiony w Hiszpanii, a Rzymianie podbijając ten kraj przenieśli ten sposób hodowli na teren imperium rzymskiego. Początkowo celem hodowli królików było tylko zwiększenie masy ciała. Z czasem hodowano je również dla wełny i skór. Króliki posiadają charakterystyczne długie uszy, krótki ogon, charakterystyczny poruszający się nos, długie tylne łapy, przednie - krótsze oraz oczy duże, okrągłe i wypukłe. Żyją zazwyczaj od 6 do 8 lat i ważą do 7 kg. Zdolność płciową osiągają w wieku 4-8 miesięcy. Długie uszy wyostrzają słuch oraz uczestniczą w procesie termoregulacji. Oczy królicze umożliwiają widzenie nawet w ciemnościach. Ich boczne ustawienie zwiększa kąt widzenia. Ponadto króliki mają bardzo dobrze rozwinięty węch.
Związki człowieka z królikiem można prześledzić od czasów biblijnych. Księgi Kapłańska i Powtórzonego Prawa wymieniają królika jako zwierzę nieczyste. Feniccy żeglarze natknęli się na króliki na półwyspie Iberyjskim i omyłkowo biorąc je za góralki nazwali je i-shepan-ham. Błędnie użyta fenicka nazwa królika stała się podstawą dla łacińskiej nazwy prowincji rzymskiej - Hispanii. Starożytny geograf Strabon napisał w 3 tomie swojego dzieła Geographica hypomnemata określił Hiszpanię jako "krainę królików". Pliniusz Starszy w swej Historia naturae pisze o pladze królików na Balearach oraz o zniszczeniach w umocnieniach miasta Tarragona dokonanych przez króliki kopiące swoje nory w wałach miasta. Mięso królików było na tyle lubiane przez Rzymian, że introdukowali oni króliki na terenie całego Imperium Rzymskiego.
Dobór sztuczny królików rozpoczął się w średniowieczu we francuskich klasztorach. Mnisi byli zainteresowani królikami, ponieważ uważali nowo narodzone zwierzęta jak też królicze płody za zwierzęta wodne, których mięso mogło być spożywane w czasie Wielkiego Postu. Początkowo dobór był ukierunkowany na wielkość i łagodność zwierząt. W XVI pojawiły się pierwsze rasy kolorowe. Jednym z pierwszych przykładów królików hodowanych dla ich futra przedstawia obraz Hansa Hoffmanna Hare z 1587. W 1700 istniało już 7 ras kolorowych.


Szynszyl wielki



Szynszyl wielki hodowany jest od wielu lat w Polsce. Zaliczany jest do ras średnich (do 5,5kg). W chowie wyróżnia się dobrymi przyrostami masy ciała, wydajnością mięsną (około 55%) oraz bardzo dobrą plennością (7-8 sztuk w miocie). W hodowli szynszyla wielkiego dużą wagę przywiązuje się do oryginalnej barwy i jej równomierności oraz barwy włosów podszyciowych i międzybarwy.
Rasa ta występuje w trzech odcieniach tj. jasnym, średnim i ciemnym. W jasnym odcieniu króliki posiadają bardzo dobrą , wyraźnie białą międzybarwy lecz często rozjaśnione, niebieskie włosy podszyciowe. Przy ciemnym odcieniu występuje bardzo dobre ciemnoniebieskie podszycie, ale też niepożądana szara międzybarwa. Ten gatunek królika ma harmonijną budowę ciała, tułów długi, walcowaty, dobrze umięśniony, pierś i zad szerokie. Kończyny silne, średnio długie. Głowa krótka u samców szeroka, lekko garbonosa, u samic nieco mniejsza, uszy mięsiste, ładnie zaokrąglone na końcach, o długości 14cm. Okrywa włosowa gęsta i sprężysta o długości około 3cm, barwa okrywy włosowej popielato-szara z niebieskawym nalotem i czarnymi końcówkami włosów, poniżej prześwitujący 3mm czarny prążek. Barwa powinna być równomiernie rozłożona na całym ciele, włącznie z piersią i kończynami, uszy czarno lamowane, klin karkowy mały i szarobiały. Wierzch ogona czarny, przemieszany szarobiałymi włosami, spód ogona biały do szarobiałego. Barwa oczu ciemnobrązowa, pazurki ciemnorogowe do czarnobrązowych.

[Henryk Horoch]

Królik burgundzki



Królik burgundzki od początku istnienia hodowany był w celach produkcji mięsnej ale ceniony był również przez przemysł futrzarski ze względu na dość dobrą jakość okrywy włosowej i oryginalną żółtą barwę. Obecnie rasa ta jest powszechnie hodowana w krajach europejskich, a swoją popularność zawdzięcza bardzo dobrym przyrostom masy ciała, wydajności rzeźnej w granicach 60%, jak również dobrej płodności oraz świetnie rozwiniętemu instynktowi macierzyńskiemu u samic. Rasa zaliczana do ras średnich, idealna masa ciała 4,0-5,3kg. Harmonijna budowa ciała, tułów krępy, walcowaty, dobrze umięśniony, dobrze rozwinięty przód i zad, głowa mocno osadzona na krótkiej szyi, szeroka u samców szczególnie w partii czoła i nosa. Kończyny przednie średnio długie. Uszy mięsiste o zaokrąglonych końcach o długości 11,5-13cm. Okrywa włosowa gęsta w podszyciu, sprężysta o długości około 3cm. Barwa okrywy włosowej piaskowo-czerwona (żółto-czerwona) równomiernie rozłożona na całym ciele włączając głowę, uszy i kończyny. Obwódki oczne, wewnętrzne strony kończyn, brzuch i spód ogona mają barwę jasno-kremową. Barwa włosów podszyciowych nieznacznie jaśniejsza niż barwa okrywy. W barwie podszycia na brzuchu dopuszczalna jest barwa kości słoniowej, a na spodzie ogona nawet biała i nie jest to wadą. Barwa oczu brązowa, pazurki ciemno-rogowe.

[Henryk Horoch]

Kura domowa

Ptak hodowlany z rodziny kurowatych, hodowany na całym świecie. W środowisku naturalnym nie występuje. Uważa się, że stanowi formę udomowioną kura bankiwa (Gallus gallus), lecz nie wyklucza się domieszki innych gatunków południowoazjatyckich kuraków (zarówno żyjących, jak i wymarłych). Udomowienie miało prawdopodobnie miejsce w III tysiącleciu p.n.e. w Indiach. Około 1000 p.n.e. kury hodowano już w Chinach, a ok. 500 p.n.e. w Egipcie i Europie, w tym w Polsce (odnaleziono kości kur podczas wykopalisk w Biskupinie). W tym okresie w Chinach prowadzono już sztuczne wylęganie. Jak wykazały badania, ówczesne kury przypominały dzisiejsze kury bezrasowe, lecz miały lepiej rozwinięte skrzydła.



Kura Karmazynka



Rasa ogólnoużytkowej kury domowej o ciemnobrązowym (ale wbrew nazwie - nie karmazynowym, ale bardziej mahoniowym) upierzeniu, na brzegach piór czarno-metalicznym. Wyhodowane w amerykańskim stanie Rhode Island pod ang. nazwą Rhode Island Red ("czerwone z Rhode Island"), stąd rasa ta nazywana bywa także także rodajlend. Także nadaje się do chowu kurcząt na rzeź. Bywa zalecana – obok ras rodzimych – do hodowli ekologicznych (na otwartym wybiegu). Duże (2100 g masy ciała), niepłochliwe ptaki, o czerwono-brązowym upierzeniu, znoszące rocznie około 210–230 jaj o brązowej skorupie i średniej masie 59 gram.



Kura Zielononóżka



Polska rasa kur ogólnoużytkowych wyhodowana na przełomie XIX i XX wieku. W 1923 roku ustalono w Polsce wzorzec tej rasy. Pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku stanowiła 30% stanu pogłowia kur. Koguty ważą 2,2–2,7 kilograma, zaś kury 1,8–2,3 kilograma. Nośność to 140–180 jaj rocznie. Ubarwienie kogutów zasadniczo różni się od skromnego ubarwienia kur.
Kogut ma duży, pojedynczy grzebień, policzki i zausznice są czerwone, oczy o pomarańczowej tęczowce. Pióra na piersi, brzuchu, udach oraz pokrywy skrzydeł są czarne. Sterówki oraz sierpówki ogona są metalicznie czarne z zielonkawym połyskiem. Grzywa i siodło pomarańczowe. Skok nagi, zielony, u starszych osobników szarozielony. Dojrzałość płciową kury osiągają w wieku sześciu miesięcy. Występuje także forma albinotyczna.
Rasa nie nadaje się do chowu wielkostadnego. W stadach większych niż 50 sztuk przejawia zdolności do kanibalizmu i pterofagii. Nadaje się do chowu w małych stadach gospodarskich (do własnego użytku).



Kura Leghorn



Obecnie najbardziej rozpowszechnione rasa kur w produkcji nieśnej. Upierzenie Leghornów jest białe, silnie przylegające do ciała. Tułów wydłużony, linia grzbietu nachylona ku ogonowi. Grzbiet szeroki, pierś wysunięta ku przodowi, tylna część ciała dobrze rozwinięta. Głowa średniej wielkości, oczy duże o pomarańczowej tęczówce. Dziób i skoki żółte, odbarwiające się w okresie nieśności. Grzebień pojedynczy, duży, wycięty w 4-9 zębów, u samców stojący u samic opadający na bok. Dzwonki zwykle wydłużone, u kury bardziej okrągłe. Zausznice białe lub kremowe. Rosła kura waży 1,6 kilograma, kogut 2,2 kilograma. Nieśność leghornów jest bardzo wysoka dochodząca w pierwszym roku do 250-300 jaj o masie ok. 63 gram i białej skorupie. Dodatkowo cechuje je małe spożycie paszy na jedno jajko. Leghorny są kurami przystosowanymi do chowu wielkotowarowego.

[Henryk Horoch]

Kaczki i Gęsi

Kaczka domowa



Ptak gospodarski z rodziny kaczkowatych, udomowiona forma kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Dzika kaczka krzyżówka została udomowiona pomiędzy 3500 r. p.n.e. a 2500 r. p.n.e., najpierw prawdopodobnie w południowych Chinach, a następnie, zapewne niezależnie od udomowienia, które nastąpiło w Azji – także w Europie południowej (Grecja, Rzym). Kaczki, które obecnie występują w licznych odmianach i rasach, hodowane są z uwagi na swą użyteczność gospodarską – w celu pozyskania jaj, pierza i mięsa (rasy użytkowe), a sporadycznie też w celach hobbystycznych (rasy ozdobne).
Przeciętna kaczka ogólnoużytkowa znosi nieco ponad 100 jajek rocznie; zaś rasy nieśne – nawet ponad 200.
Rasy kaczek z punktu widzenia użytkowego dzieli się na mięsne, nieśne i ogólnoużytkowe. Najpopularniejszą z ras, zarówno w Polsce, jak i na świecie jest ogólnoużytkowa rasa pekińska; jej wygląd (biała, średniej wielkości, ze słabo zaznaczonym dymorfizmem płciowym) jest w powszechnej opinii właściwy dla wszystkich kaczek domowych. Kaczki osiągają masę 3–4 kg (rasy mięsne – do 5 kg)



Gęś domowa



Ptak użytkowy będący formą udomowioną gęsi gęgawy (Anser anser). Domestykacja nastąpiła około 1000 p.n.e. w krajach śródziemnomorskich, gdzie zimowała. Rasy gęsi domowej: gęś biała włoska, gęś biała kołudzka, gęś czeska, gęś landejska (gęś landes), gęś sewastopolska

[Henryk Horoch]

Indyki i Perliczki

Indyk domowy



Ptak hodowlany z rodziny kurowatych, hodowany na całym świecie. Indyki zostały udomowione przez Azteków w czasach prekolumbijskich. Do Europy sprowadził je w 1497 roku przez Giovanni Caboto. Istotne dla rozwoju hodowli stały się ptaki przywiezione w XVI wieku. Do Polski trafiły w następnym wieku. Ptaki hodowane są w gospodarstwach rolnych. Pozyskuje się z nich głównie mięso. Istnieje wiele ras indyka domowego. Występuje upierzenie czarne, brązowe, białe oraz białe z czarną obwódką. W Polsce najpopularniejsze są rasy Bronz, Bronz szerokopierśny oraz Beltsville.



Perliczki



Ptaki spotykana w naszych hodowlach, to udomowiona perliczka pospolita (Numida meleagris). Należy ona do rzędu kuraków (Galliformes). Do podrodziny tej należą cztery rodzaje z sześcioma gatunkami. Ojczyzną wszystkich gatunków jest Afryka i Madagaskar. Z całej podrodziny Numidinae perliczka pospolita oswaja się najłatwiej i hodowana jest od dawna przez krajowców. Wytrzymałość na niskie temperatury przyczyniła się do rozpowszechniania tego gatunku w innych częściach świata. Do Europy została sprowadzona w czasie wojen punickich (264 - 146r. p.n.e.) do Italii. Wyginęła jednak wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Ponownie przywieźli ją w XVI wieku Portugalczycy. Od tego czasu hoduje się ją jako drób domowy.
Perliczka osiąga masa ciała około 1,3 kilograma.

[Henryk Horoch]

Zboża


Pszenica
Rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej i środkowej Azji. Wyróżnia się około 20 gatunków pszenicy. Oprócz jęczmienia jest najstarszym zbożem chlebowym uprawianym od co najmniej 6 tysięcy lat. Zajmuje pierwsze miejsce w światowej produkcji zbóż. Gatunkiem typowym jest pszenica zwyczajna Triticum aestivum L. Ziarna pszenicy zawierają duże ilości skrobi. Zawiera najwięcej białka i glutenu ze wszystkich gatunków zbóż. Dostarczają one także organizmowi: estrogeny, ryboflawinę, tiaminę, niacynę, karoten, tokoferol. Bogata w związki mineralne (sodu, wapnia, potasu, magnezu, fosforu, siarki, żelaza) i witaminy B1, B2, D, E, K, PP.
Skład ziaren zależy od odmiany oraz technologii produkcji, jakości gleby i warunków pogodowych i przeciętnie wynosi: woda – 13,2%, białko – 11,7%, węglowodany – 69,3%, błonnik – 2%, tłuszcze – 2%, substancje mineralne – 1,8%.
Ziarno pszenicy używane jest do produkcji najlepszych gatunków mąk, które służą do wyrobu chleba; wyrobu makaronów oraz produktów cukierniczych.





Żyto
Gatunek zbóż z rodziny wiechlinowatych uprawiany w północno-wschodniej Europie. Rozpowszechniony jako jednoroczna roślina ozima, rzadziej jara. Uprawiany na glebach lekkich. Cechuje się dużą odpornością na mróz i małymi wymaganiami glebowymi i cieplnymi. Rozmieszczenie upraw związane jest z tradycją upraw, wykorzystaniem żyta jako paszy dla zwierząt gospodarskich oraz spożyciem żytniego chleba. Pochodzi z Bliskiego Wschodu lub z Azji Środkowej, gdzie do dziś występują dzikie gatunki żyta zwyczajnego.
Ziarna żyta są stosowane jako karma dla trzody chlewnej i koni oraz produkcji alkoholu etylowego. Słomę żytnią stosowano do wyrobu strzech, oraz jako ściółkę dla zwierząt.

[Henryk Horoch]

Owies
Rodzaj roślin należących do rodziny wiechlinowatych obejmujący około 35 gatunków (wiele z nich to rośliny uprawne), które w stanie dzikim występują w basenie morza Śródziemnego i Azji Środkowej, a w Polsce dziko występuje głównie owies głuchy (chwast). Gatunkiem typowym jest Avena sativa L.
Ze względu na okres wegetacji owies może występować jako forma jara i ozima. W Polsce uprawia się wyłącznie odmiany jare.
Owies kiełkuje już w temperaturze 2-3 °C powyżej zera. Jednak w tych warunkach proces ten przebiega bardzo wolno i postępuje szybciej dopiero przy 5-7 °C. Wschody pojawiają się po 8-12 dniach od siewu. Wkrótce po wschodach rozpoczyna się wytwarzanie następnych liści i jednocześnie krzewienie, któremu sprzyja temperatura 6-12 °C. Strzelanie w źdźbło zachodzi najlepiej przy temperaturze 12-16 °C, a wysokość źdźbła łącznie z wiechą wynosi 0,8-1,3 metra.
Wyprodukowane w Polsce ziarno owsa w 80% przeznacza się na paszę, w 15% na materiał siewny, resztę na cele konsumpcyjne.





Jęczmień
Rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. W zależności od podziału wyróżnia się od 20 do 25 gatunków. Pochodzi ze stref umiarkowanych półkuli północnej. Gatunkiem typowym jest Hordeum vulgare L. Jęczmień jako rośliny uprawna jest jednym z najstarszych i najważniejszych zbóż (obecnie piąte co do wielkości uprawy na świecie). Uprawiany jest jęczmień zwyczajny, przy czym największym jego producentem jest Rosja. Najstarsze znane dowody na uprawę jęczmienia pochodzą z Bliskiego Wschodu i są datowane na VII tysiąclecie p.n.e. Jęczmień zwyczajny znajduje zastosowanie jako podstawowy surowiec do produkcji słodu jęczmiennego w browarnictwie oraz do produkcji kasz. Jęczmień jest także rośliną pastewną. Krótki okres wegetacji rośliny wynoszący 90 dni umożliwia uprawianie jej na terenach o chłodniejszym klimacie, a specjalnie wyhodowana odmiana o okresie wegetacji wynoszącym 55 dni, także na obszarach dalekiej północy. Niektóre gatunki jęczmienia są roślinami ozdobnymi (jęczmień grzywiasty) lub chwastami (jęczmień płonny).
Ziarna jęczmienia zawierają duże ilości skrobi. Ziarno ma kształt wydłużony, okryty plewkami, pomarszczony. Plewka ma barwę słomkową.

[Henryk Horoch]

Proso
Gatunek roślin jednorocznych należący do rodziny wiechlinowatych. Pochodzi z Azji. Zaliczane do najstarszych roślin uprawnych. Dawniej uprawiana w całej Europie, dziś rzadziej już spotykana. Z ziarna prosa jest produkowana kasza jaglana.





Kukurydza
Gatunek rośliny jednorocznej z rodziny wiechlinowatych. Należy do zbóż. Pochodzi z Meksyku. Nie występuje w formie dzikiej. W Polsce kukurydza pojawiła się najprawdopodobniej w XVII lub na początku XVIII wieku. Cechuje ją duża wydajność i wartość pokarmowa, przez co jest ceniona jako bardzo wartościowa pasza dla zwierząt gospodarskich.
Kukurydza jest rośliną jednopienną i wiatropylną (anemogamia). Kwiatostany kwiatów męskich w postaci wiechy złożonej o długości 10 do 40 cm są osadzone na wierzchołkach źdźbeł. Wiecha składa się z licznych, dwukwiatowych kłosków osadzony parami, spiralnie, na osi kwiatostanowej. W kwiecie trzy pręciki z pylnikami zawierającymi do 2500 ziaren pyłku. Kwiatostany żeńskie osadzone na skróconych pędach bocznych przekształconych w osadki tworzące kolby stojące pojedynczo w pachwinach liści, okryte pochwami liściowymi. Kłoski kolby są dwukwiatowe, z których jeden ma normalnie rozwinięty słupek z bardzo długim znamieniem (nawet do 70 cm), drugi jest szczątkowy, niezdolny do zapłodnienia i tworzenia nasion. Masa kwitnącej kolby waha się od 40 do 500 gram. Ziarna kukurydzy są o bardzo zmiennym kształcie i ubarwieniu zależnym od odmiany. Dojrzałe są od koloru białego poprzez żółty, pomarańczowy, brunatny do ciemnofioletowego.

[Henryk Horoch]

Rośliny Okopowe

Ziemniaki
To gatunek byliny należący do rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej (Peru, Boliwia, Kolumbia, Chile). Obecnie rozprzestrzeniony na całym świecie jako roślina uprawna. W Polsce jest pospolicie uprawiany od XVII wieku. Bulwy po poddaniu obróbce cieplnej stanowią cenny pokarm człowieka. Pozostałe części rośliny są trujące. Popularnymi potrawami z ziemniaków są frytki, chipsy i kopytka.
Ziemniak jest też ważną rośliną pastewną, jako gotowany był podstawą tradycyjnej metody żywienia świń. Jest ważną rośliną przemysłową, używa się go do produkcji spirytusu, mączki ziemniaczanej, która jest niemalże czystą skrobią. Odmiany ziemniaka dzieli się zazwyczaj ze względu na ich termin zbioru :
Bardzo wczesne: Krasa, Irys, Gloria, Bard, Denar, Drop, Ruta, Berber, Lord, Irga.
Wczesne: Nora, Kulik, Augusta, Vineta.
Średnio wczesne: Ibis, Pirol, Żagiel, Satina.
Średnio późne: Sowa, Tarpan, Bryza, Beata, Moli.
Późne: Uran, Lenino, Ania, Medea.

[Henryk Horoch]

Rzepa
Rzepa właściwa typowa, najczęściej jednak nazywana w skrócie rzepą (Brassica rapa subsp. rapa). Uprawiana jest jako warzywo o jadalnej bulwie, popularne w strefie klimatu umiarkowanego na całym świecie. Odmiany o bulwach mniejszych, lecz delikatniejszych w smaku uprawiane są jako żywność dla ludzi, natomiast większe, lecz o mniejszych walorach smakowych uprawia się na paszę dla zwierząt hodowlanych. Rzepa jest często uprawiana w Europie, zwłaszcza w jej chłodniejszych rejonach. Dobrze aklimatyzuje się nawet w chłodniejszym klimacie, a jej bulwy mogą być przechowywane przez kilka miesięcy od ich zebrania.


Rzepa pastewna



Burak pastewny
Podgatunku buraka zwyczajnego (Beta vulgaris L. subsp. vulgaris). W Polsce jest pastewną rośliną uprawną. Ma grubą, mięsistą bulwę hypokotylową. Od innych odmian buraka różni się tym, że bulwa jest jasna i wystaje górną częścią z ziemi. Roślina wykorzystywana jest jako pastewna – na paszę dla zwierząt. Wyróżnia się 3 jego typy:
- Półcukrowy – najbliższy do buraka cukrowego pod względem wyglądu i zawartości cukru (15-16%), ma stosunkowo długi korzeń i krótką szyję korzeniową,
zanurzony w glebie 2/3, ma wyższe wymagania odnośnie opadów,
- Mamut – korzeń długi, wrzecionowaty, do ½ tkwi w glebie, lekko skręcony korzeń, kolorowe, głowa dłuższa, zawartość cukru do 10%, plon korzeni wyższy niż półcukrowego, jakość gorsza – więcej wody,
- Walcowaty – walec zakończony małym szpicem, żółty, czerwony, krótka część korzeniowa – 1/3 korzenia, szyja bardzo długa, część korzeniowa tkwi w glebie, można uprawiać na najpłytszych glebach, potrzebuje dużo opadów, bardzo wysoki plon, 6% cukru.