MITAWA
Historia:Na terenie obecnej Jełgawy w X wieku powstała osada Liwów. W XIII wieku, inflancka gałąź zakonu krzyżackiego, pod wodzą mistrza krajowego Konrada von Mandera rozpoczęła budowę w tym miejscu zamku, nazwanego Mitau. Mitau był zamkiem granicznym, z którego rycerze zakonu często organizowali wyprawy przeciwko Liwom i Semigalom aż do 1290. Później znaczenie zamku jeszcze wzrosło z powodu rozwoju na południu państwa litewskiego. Litwinom udało się splądrować Mitawę w 1345.
Po rozpadzie zakonu w 1561 Mitawa przypadła w udziale Księstwu Kurlandii i Semigalii. W 1573 otrzymała ona prawa miejskie. Od 1596, po podziale księstwa, Mitawa stała się stolicą Semigalii, rezydencją księcia Fryderyka Kettlera. W 1617 ponownie została stolicą zjednoczonego księstwa Kurlandii i Semigalii podległego Rzeczypospolitej. W 1621 roku podczas wojny polsko-szwedzkiej zajęta przez wojska szwedzkie. W listopadzie 1622 zawarto rozejm w Mitawie między Polską a Szwecją.
Pomimo wielu wojen polsko-szwedzkich Mitawa dalej rozwijała się w kierunku miasta handlowego i przemysłowego. Widać było jednak w Mitawie duże wpływy rosyjskie dużo wcześniej niż w innych miastach Kurlandii i Semigalii. Z Mitawy pochodziła m.in. księżniczka Anna Iwanowna Romanowa, późniejsza caryca Rosji Anna I.
W 1763 książę Karol Krystian Wettyn został oblężony przez wojska rosyjskie i zmuszony do detronizacji. W II poł. XVIII wieku przedostatni książę Kurlandii Ernest Jan Biron wspierał kulturalny rozwój Mitawy. Zburzył on stary zamek i postawił na jego miejscu okazały pałac. Książę Biron otworzył również pierwszą w mieście publiczną bibliotekę i założył Akademię Piotra (Academia Petrina), uniwersytet i duchowe centrum kraju. Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 mieszkańcy Mitawy zaczęli domagać się większych praw.
Miasto zostało zajęte przez Rosjan w wyniku III rozbioru Polski w 1795.
Turystyka:Jełgawa jest częstym miejscem odwiedzin turystów ze względu na zabytki. Głównym z nich jest klasycystyczny pałac, jeden z najcenniejszych zabytków na Łotwie. Innymi miejscami wartymi zobaczenia są barokowy kościół św. Anny, wieża zniszczonego kościoła św. Trójcy, rzymskokatolicka katedra Najświętszej Maryi Panny oraz sobór Świętych Symeona i Anny. Ciekawymi budowlami są neoklasycystyczne gmachy Villa Medema i Academia Petrina, w której znajduje się muzeum historii i sztuki im. G. Eliasa.
Chronologia:Miejscowość przy ujściu Drykszny do rzeki Aa, 44 km od Rygi, 704 km od Warszawy, stolica Semigalii, W latach 1566-1795 stolica książąt kurlandzkich.
Zamek w Mitawie został zbudowany (1271) przez Konrada von Mandern z inflanckiego zakonu krzyżackiego.
Na mocy układu wileńskiego z 1561 r. przedstawiciele rycerstwa i mieszczaństwa Zakonu Inflanckiego oraz arcybiskup Rygi poddali się królowi Zygmuntowi Augustowi.
Sejm (1569) zatwierdził przyłączenie Inflant do Rzeczypospolitej. Ostatni wielki mistrz zakonu inflanckiego, Gothard Kettler, otrzymał, jako władca świecki, w lenno Kurlandię i Semigalię (wykrojoną z Inflant), jako dziedziczne księstwo ze stolicą w Mitawie. Kurlandia była wspólnym lennem Polski i Litwy.
Cieszące sie wielką autonomią księstwo kurlandzkie posiadało prawo bicia własnej monety. Korzystali z niego Fryderyk i Wilhelm oraz Fryderyk Kazimierz Kettlerowie, a także Karol Wettyn, Ernest Jan i Piotr Bironowie wybijajac w Mitawie szelągi, trojaki, półtoraki.
Książę kurlandzki przysięgał wierność królowi i Rzeczypospolitej, a konstytucja sejmowa (1736) zobowiązywała go, aby w czasie wojny dostarczał Rzplitej 500 infanteryi (piechoty) i 200 jazdy.
Król i sądy relacyjne Rzeczypospolitej rozpatrywali też apelację od orzeczeń sądów inflanckich.
Religią panującą w księstwie był luteranizm. Kurlandia była podzielono na dwa “oberhauptmannschafty” (duże powiaty): Goldynga i Tukum, a jej stolicą była Goldynga. Semigalia posiadała także dwa oberhauptmannschafty: Mitawa i Seelburg ze stolicą w Mitawie.
Po zaatakowaniu Inflant przez Szwedów (1600) rozpoczęły się długoletnie wojny Rzeczypospolitej ze Szwecją.
Po zdobyciu Rygi 25 września 1621 roku Szwedzi wtargnęli do Kurlandii i zdobyli Mitawę.
Krzysztof Radziwiłł, hetman polny litewski 7 stycznia 1622 roku odzyskał Mitawę.
Po wznowieniu walk 6 lipca 1623 roku, ostatecznie 1 maja 1624 roku po długotrwałych walkach pozycyjnych podpisano tu zawieszenie broni, mające obowiązywać do marca 1625 r.
Dało to królowi Władysławowi IV czas niezbędny do stworzenia floty wojennej. Po upływie rozejmu w połowie 1625 roku Szwedzi zajęli całe Inflanty, a następnie przenieśli wojnę na obszar Prus Królewskich.
W rękach szwedzkich pozostała wówczas znaczna część Inflant z Rygą, Kiesią (Wenden) i Parnawą
Aneksja Inflant została uznana przez Rzeczypospolitą w traktacie pokojowym ze Szwecją w Oliwie (1660), kończącym “potop”.
W latach 1642-1681 panował w Mitawie najwybitniejszy władca Kurlandii, książę Jakub Kettler, wnuk Gotharda. Zafascynowany Holandią postanowił stworzyć w Lipawie i Windawie wielkie porty morskie i rozpocząć ekspansję kolonialną.
Jako lennik, książe Jakub zaproponował królowi Władysławowi IV (1647-48) założenie kompanii dla prowadzenia handlu z Indiami Wschodnimi i Zachodnimi oraz Afryką. W spółce uczetsniczyć także kupcy kurlandzcy. gdańscy i z terenu Polski. Król, zaabsorbowany planami wojny z Turcją i napiętą syutacja wśród Kozacczyzny nie podjął inicjatywy.
Wojny kozackie (1648-60), najazd moskiewski (1654-67), potop szwedzki (1655-60) odwróciły uwagę Rzeczpospolitej od tej propozycji.
Książę zlecił (1650) swojemu agentowi w Amsterdamie, Henrykowi Momberowi, zorganizowanie Kompanii Gwinejskiej i wysłanie dwóch statków do Afryki celem wyszukania miejsca dogodnego dla założenia faktorii. Z portu w Windawie ruszył w rejs (1651) statek z setką żołnierzy. 25 października dotarł do okolic obecnej stolicy Gambii – Banjul. Dowodzący wyprawą Deniger nabył od wodza miejscowego plemienia Barra na rzecz Kurlandii bezludną wysepkę położoną około 10 mil w górę rzeki Gambii skrawek lądu. Kolonia otrzymała nazwę Wyspy Św. Andrzeja. Wkrótce nabył także wyspę Banjul (obecnie stolica Gambii) przy ujściu rzeki Gambii do morza oraz pas lądu 60 mil w górę rzeki.
Na Wyspie Św. Andrzeja wzniesiono Fort Św. Andrzeja z kamienia sprowadzanego z Europy; komendant fortu był zarazem gubernatorem kolonii. Gdy książę Jakub zwolnił z poddaństwa chętnych do wyjazdu do kolonii z Kurlandii ruszyli tam osadnicy.
Choć założone przez lennika Rzeczpospolitej, były to pierwsze kolonie niemieckojęzyczne w Afryce
Książę zainteresował się też Ameryką Środkową. W 1608 roku ojciec chrzestny księcia Kurlandii Jakuba Kettlera, król Anglii Jakub I Stuart ogłosił swoje zwierzchnictwo nad Tobago, po czym nadał prawo jej kolonizacji chrześniakowi (1642).
Książe Jakub zakupił (1652) od Danii wyspę (lub tylko jej część) Tobago na Morzu Karaibskim (dziś niepodległe państwo). Wyprawa z Kurlandii, z komendantem Corneliusem Caroon założyła nad dzisiejszą Zatoką Kurlandzką (płd-zach. Tobago) osadę. Na dobre Kurlandczycy rozgościli się tam po drugiej wyprawie (1654).
Zbudowano fort i liczne osady, z których główna nosiła nazwę Nowa Mitawa, a liczba kolonistów z Kurlandii wynosiła przekroczyła 12 tysięcy.
Książę Jakub Kettler znów próbował zainteresować swymi podbojami Jana Kazimierza. Zagrożona przez Kozaków, Moskwę i Szwecję Rzeczyspospolita nie mogła zaangażować się w to przedsięwzięcie. Książę Jakub zamierzał przy poparciu Jana Kazimierza i papieża Innocentego X zorganizować wielką flotę złożoną z 40 okrętów, dla pozyskania nowych terenów do kolonizacji w Afryce i Ameryce. Faktorie w Gambii i wyspa Tobago, miały być tylko punktem wyjścia do tych wielkich planów . Polsce w Ameryce Południowej miały przypaść bezpośrednio obszary na północ od równika – obecnej Gujany i północnej Brazylii. Początkowo książę Jakub planował werbunek 24 tys. żołnierzy. Śmierć papieża Innocentego X (1655) przekreśliła i te inicjatywy.
Książę Jakub Kettler, choć zabiegał o utrzymanie neutralności Kurlandii (był zobowiązany do udzielenia pomocy Polsce i Litwie) nie zdecydował się jednak na zerwanie więzów z polskim królem i nawet po ucieczce Jana Kazimierza na Śląsk (1655) nie zerwał zależności lennej.
W 1658 roku Szwedzi zaatakowali jednak Kurlandię i zdobyli Mitawę. Książę Jakub przez dwa lata przebywał w niewoli, uwolniony dopiero po zawarciu pokoju Rzeczypospolitej ze Szwecją (1660)
W tym czasie kolonialne ‘imperium’ Kurlandii zaczęło się rozpadać. Francuski korsarz w służbie szwedzkiej zdobył Fort Św. Andrzeja w Gambii (1660) i sprzedał go holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej. Początkowo Holendrzy nie przejęli nabytku, uznając władztwo księcia Jakuba, później wysłali swoją załogę dla obsadzenia fortu. Gdy murzyńscy kacykowie, uważający Kurlandczyków za swoich lenników (bo ci płacili kacykom trybut z tytułu posiadania włości) uniemożliwili Holendrom zaopatrzenie, ci opuścili Gambię.
W 1661 r. przybyli Anglicy i zażądali od 7-osobowej załogi Fortu Św. Andrzeja opuszczenia placówki. 19 marca 1661 r. skończyło się panowanie Kurlandii w Afryce. Książę Jakub dyplomatycznie wytargował (1664) uznanie przez Anglików władzę Kurlandii nad Tobago w Ameryce.
Kurlandzką częśc Tobago zajęli jednak po uwięzeniu księcia Jakuba przez Szwedów Holendrzy (1658). Utrzymali się tam do 1665 r., wyparci przez Anglików. Kolonię zniszczyli także Francuzi. Książę Jakub organizował jeszcze kolejne wyprawy (1668-81) do Gambii i na Tobago.
Planował nawet odkupienie od Hiszpanii wyspę Trynidad i obmyślił dla niej nawet nazwę: Nowa Kurlandia. Po niepowodzeniach, odsprzedał (1681) kompanii kupców londyńskich prawo do kolonizacji Tobago.
Podczas wojny północnej Kurlandię zajęły wojska rosyjskie (1710). Od tego czasu Rosja odgrywa decydującą rolę w Kurlandii, choć formalnie księstwo pozostawało lennem Rzeczypospolitej. Dla ściśleszego związania Kurlandii z Rosją car Piotr Wielki wydał córkę Iwana V – Annę Iwanownę za Fryderyka Wilhelma Kettlera (1711). Pan młody zmarł jednak w drodze powrotnej z Petersburga.
Wdowa – księżna Anna pozostała w Mitawie, podczas gdy ostatni z dynastii Ketlerów, wuj i następca jej męża, Ferdynand, przebywał stale poza granicami Kurlandii – w Gdańsku.
Na dworze mitawskim niezwykłą karierę zaczął robić właściciel niewielkich dóbr w Kurlandii, Ernest Johann Buehren (1690-1772), kochanek księżnej Anny.
W 1730 roku, gdy Anna odziedziczyła tron carskiej Rosji, zabrała go z sobą do Moskwy i mianowała hrabią. Wtedy Buehren zaczął się (nieprawnie) posługiwać herbem i nazwiskiem francuskich książąt – Bironów.
Biron skłonił swą kochankę do przeniesienia stolicy Rosji z Moskwy do Petersburga (1732). Tam faworyt carycy i utworzona przez niego Tajna Kancelaria szafowalił tysiącami wyroków za samo podejrzenie o niechęć przeciw Bironowi. Panowanie Anny nazywano okresem terroru dworskiego. Ze szczególną zaciekłością Biron prześladował stare, historyczne rody bojarskie.
Najbliższymi współpracownikami byli także Niemcy: Osterman i Burhard Krzysztof Muennich, naczelnik Kolegium Wojennego. Właśnie ta grupa zdecydowała o obsadzeniu polskiego tronu po śmierci Augusta II (1733).
Choć na wolnej elekcji (1733) obrano krolem Stanisława Leszczyńskiego i nie padł ani jeden głos za Sasem, elektor saski – August III przyrzekł Bironowi nadanie (po smierci ostatniego z Kettlerów – Ferdynanda) w dziedziczne władanie Kurlandii. W zamian Biron wysłał 40-tysięczną armię rosyjską pod Warszawę. która osadziła na tronie polskim Augusta III.
Po śmierci Ferdynanda, ostatniego z dynastii Kettlerów, Ernst Biron został (1737) mianowany przez króla Augusta III dziedzicznym księciem Kurlandii.
Pozostawał nadal w Petersburgu, gdzie po śmierci carycy Anny (1740) był regentem Rosji. Został obalony w 1741 roku i zesłany do więzienia w Jarosławiu i na Syberii.
Podczas zesłania Birona król August III pozbawił go księstwa (1743) i nadał 8 stycznia 1759 roku lenno kurlandzkie swemu synowi Karolowi Wettynowi.
Gdy jednak Biron, ułaskawiony przez nowego cara Piotra II powrócił (1762) z wygnania do Petersburga, kolejna caryca Katarzyna II postanowiła osadzić go na miejscu królewicza Karola.
22 lutego 1763 roku Biron z wojskiem rosyjskim obległ Karola saskiego w Mitawie, zmuszając go w kwietniu do opuszczenia księstwa.
Stany Rzeczypospolitej – sejm (1764) i król Stanisław August (1765) zatwierdziły Birona w godności księcia kurlandzkiego.
Ernst Biron zrzekł się potem rządów (1769) na rzecz swego syna Piotra. Zmarł w Mitawie 28 grudnia 1772 roku. Jako formalni lennicy Rzeczypospolitej, umieszczali na monetach kurlandzkich jej herb – Orła z Pogonią.
Pałac w Mitawie został przebudowany przez Ernesta Jana Birona na wzór Pałacu Zimowego w Petersburgu. według projektu Rastrelli Bartolomeo Francesca (1700-71), czołowy architekta, ktory dokonał tez przebudowy letniego pałcu książąt kurlandzkich w Rundale.
Bironowie dbali o rozwój Mitawy – założyli gimnazjum (1775), rozbudowali bibliotekę (25 tys. tomów), zbudowali teatr i… więzienie.
W 1795 roku – w III rozbiorze Rzeczypospolitej Rosja zagrabiła Kurlandię z Mitawą. mitawa-piotr-biron
Piotr Biron, uzyskawszy od carycy sute odszkodowanie przeniósł się do nabytych przez jego ojca posiadłości w Rzeszy – w Sycowie i Żaganiu. Z Kurlandii pozostał Bironom tytuł i przydomek rodowy. Ostatni dokument jako książe Kurlandii wydał 28 marca 1795 roku.
Rosjanie zmienili nazwę miasta na Jełgawę.
Na początku XIX wieku w Mitawie znalazł schronienie późniejszy król Francji Ludwik XVIII Bourbon ze swoim dworem.
WIEŚ MITAWA
Dworek Szlachecki
Wejście do Dworku
Chaty chłopskie
Spichlerz
kapliczka Przydrożna
Pola orne
