Majątek Kalisz
Napisane: 12 lut 2020, 15:23
Zamek, obok niego Brama Toruńska, a za rzeką Przedmieście Stawiszyńskie
Plan miasta. Zamek zaznaczony na niebiesko
HISTORIA MIASTA
Kalisz leży w malowniczej dolinie rzeki Prosny. Najstarsze ślady działalności ludzkiej na terenie miasta i jego okolic sięgają mezolitu. Intensywne zasiedlenie w okresie wpływów rzymskich wynikało z położenia w znaczącym punkcie "Szlaku Bursztynowego", łączącego imperium rzymskie z wybrzeżem Bałtyku. O randze tegoż centrum osadniczego świadczy fakt, iż około połowy II wieku n.e. aleksandryjski uczony Klaudiusz Ptolemeusz w "Geografii" wymienił miejscowość "Kalisia", identyfikowaną przez badaczy z Kaliszem. Zapis ten sprawił, że Kalisz szczyci się posiadaniem najstarszej metryki pisanej wśród miast polskich.
Wczesnośredniowieczny gród na Zawodziu (IX/X-XIII w.) należał do największych piastowskich ośrodków grodowo-miejskich. Po 1233 r. książę śląski Henryk Brodaty przeniósł centrum osadnicze Kalisza na północ od Zawodzia, na nowe miejsce.
Około 1257 r. książę Bolesław Pobożny ulokował Kalisz na prawie średzkim. Wewnętrzną przestrzeń miasta cechował wrzecionowaty układ 2 ulic handlowych, przeciętych systemem przecznic, z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem. Ten średniowieczny układ urbanistyczny przetrwał do dziś.
W mieście lokacyjnym wyodrębniona była dzielnica żydowska. W XIII wieku społeczność żydowska zorganizowana była w gminę, jedną z najstarszych na ziemiach polskich. O jej znaczeniu świadczy tzw. Statut Kaliski nadany miejscowym Żydom przez Bolesława Pobożnego w 1264 r. Regulował on położenie prawne tej grupy mieszkańców.
Rozkwit miasta przypadł na XV i XVI w. Niebagatelny wpływ na architektoniczne i intelektualne oblicze miasta miało sprowadzenie doń jezuitów (1583 r.) oraz fundacja kolegium i kościoła dokonana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Stanisława Karnkowskiego.
ZAMEK
Opis zamku Kaliskiego
W obrębie miejskich fortyfikacji Kalisza, w północno-wschodniej jego części stai zamek. Wiadomo, że od czasu fatalnego pożaru w I poł. XVI wieku nie posiada on zbyt dużych funkcji obronnych, ale wcześniej także raczej ważniejsze były funkcje rezydencjonalne dla wielkopolskich dygnitarzy: starosty generalnego, wojewody, burgrabiego, a okresowo także dla polskich monarchów. Potężne miejskie mury i przeszkody wodne dawały bowiem wystarczające bezpieczeństwo.
W XVI wieku w zamku funkcjonowało więzienie. Skazani nie byli jednak zamknięci jak to zwykle bywało w podziemiach lecz w drewnianych komorach na powierzchni ziemi, które musieli wybudować sobie sami lub własnym kosztem. Wyrok odsiadywali tu m.in. zabójcy: A. Trampczyński i S. Kwiatkowski.
Zamek zbudowano z cegły na fundamentach kamiennych, na planie czworoboku z czterema skrzydłami o 3 i 4 kondygnacjach oraz wewnętrznym dziedzińcem. Początkowo nie posiadał wieży. Główny budynek znajduje się od północy i przylega do miejskich murów obronnych. Na przeciw głównej budowli znajduje się skrzydło z bramą do miasta, a od zachodu w budynku o drewnianych podziałach wnętrz znajduje się druga brama do gospodarczego przedzamcza zwanego też przygródkiem.
Brama główna zamku poprzedzona jest mostem zwodzonym umieszczonym ponad fosą powstałą z odnóg rzeki Prosny.
Ocenia się, iż zamek do czasu wspomnianego pożaru posiadał około 45 komnat, powierzchnię ok. 2000 m2, a wraz z przedzamczem zajmował stumetrowy odcinek miejskich murów obronnych.
Od II poł XVI wieku, po częściowej odbudowie, zamek posiadł niewielką wieżę w narożniku północno-zachodnim, ale nigdy już nie odzyskał dawnego rozmiaru ani znaczenia. Wykorzystuje się tylko wybrane skrzydła - te które były w przyzwoitym stanie, a w obrębie warowni funkcjonuje piekarnia, stajnia i więzienie.
Historia zamku Kaliskiego
Zamek wybudowano z inicjatywy Kazimierza Wielkiego w I poł. XIV wieku. Wspomina o tym Jan Długosz. Budowa była wieloetapowa i trwała jeszcze w XV stuleciu. Początkowo był to czteroskrzydłowy obiekt, bezwieżowy z bramą od południa, zbudowany na planie czworoboku o wymiarach wg różnych badaczy: 40x50 m lub w przybliżeniu 46x46 m. Zamek był siedzibą starosty generalnego wielkopolskiego.
- > lata 1382-83 - Kalisz był miejscem bratobójczych walk między zwolennikami różnych kandydatów do polskiego tronu. Miasto było zdobywane, ale zamek nie.
Uratowany przez piekarza
W czasie walk o następstwo tronu po Ludwiku Węgierskim zamek kaliski był dwukrotnie celem ataku szlachty wielkopolskiej - zwolenników księcia mazowieckiego Ziemowita IV. W końcu 1382 roku próbowano zdobyć go z zaskoczenia od strony zachodniej. Jak głosi legenda idący wcześnie rano do pracy piekarz z piekarni zamkowej zobaczył drabiny i rycerstwo piłujące otwór w bramie zawiadomił straż i napad się nie udał. Drugi atak był już poważniejszy. W styczniu roku następnego Bartosz z Odolanowa najechał zamek od strony miasta, a bronić go musiała kilkuset osobowa załoga, która otrzymała wsparcie od Piasta śląskiego Konrada Oleśnickiego. Warowni ponownie nie udało się zdobyć.
> 1394 r. - zachowany dokument mówi o pieniądzach przekazanych przez króla Władysława Jagiełłę staroście Sędziwojowi z Szubina na budowę zamku kaliskiego
> 1537 r. - wielki pożar zniszczył zamek, a głównie boczne skrzydła zachodnie i wschodnie. Powierzchnia użytkowa zamku została zmniejszona o ok. 2/3
> 1564 r. - ówczesna lustracja zawiera pierwszy zachowany opis zamku. Z dawnej czteroskrzydłowej bryły pozostała właściwie tylko część północna i południowa. Zachodnia była bowiem zrujnowana, wykorzystywano tylko część jej dolnej kondygnacji, a część zastąpiono stajnią, wschodnia została wypalona zupełnie. Od północnego zachodu stała niewielka wieża. Dwie bramy prowadziły do miasta i do przedzamcza/przygródka. Główny budynek północny stał przy murach miejskich i miał 4 kondygnacje. Na jego dolnych kondygnacjach znajdowały się obszerne sale nazwane "tanecznicami". Komnaty mieszkalne urządzono na dwóch najwyższych piętrach.
