Templariusze: Pobożni Mnisi-Rycerze czy Heretycy?

[Friedrich von Baden]

Tytuł: "Templariusze: Pobożni Mnisi-Rycerze czy Heretycy?"
Autor: Friedrich von Baden

Zakony rycerskie po upadku Królestwa Jerozolimskiego

Po zakończeniu istnienia Królestwa Jerozolimskiego, zakony rycerskie były zmuszone poszukiwać nowych obszarów do prowadzenia swoich działań. Najbardziej skorzystali na tej sytuacji Krzyżacy, którzy założyli swoje państwo nad Bałtykiem i rozpoczęli walkę z pogańskimi Prusami i Litwinami.

Joannici, znani również jako Rycerze Maltańscy, przenieśli swoją siedzibę na Rodos, kontynuując swoją misję opieki nad chorymi i biednymi. Templariusze, czyli Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Światyni Salomona, próbowali umocnić swoją pozycję na Cyprze. Część z nich kontynuowała walkę z Arabami na Półwyspie Iberyjskim.

W 1293 roku, Jacques de Molay, ostatni wielki mistrz templariuszy, snuł plany przeniesienia wspólnoty do Francji. Jednak niezależność i bogactwo templariuszy stanowiły ogromne zagrożenie dla króla Francji, Filipa IV Pięknego. W piątek 13 października 1307 roku, król zorganizował akcję mającą na celu aresztowanie templariuszy. Filip IV, pragnący przejąć majątek zakonu, oskarżył Ubogich Rycerzy o herezję, bałwochwalstwo, dopuszczanie się aktów homoseksualnych i chciwość.

W obronie zakonu nie stanął papież Klemens V, który potwierdził oskarżenie o herezję i nakazał konfiskatę ich dóbr w pozostałych krajach europejskich. Mistrz zakonu de Molay przyznał się do stawianych zarzutów, po czym, mimo wycofania tych słów, został spalony na stosie w marcu 1314 roku. Podobny los spotkał wielu rycerzy zakonnych. Już w maju 1312 roku, zakon templariuszy został rozwiązany, a większość jego europejskich posiadłości przejęli joannici.

W 2004 roku, w Archiwum Watykańskim, został odnaleziony dokument, tzw. Pergamin z Chinon, opisujący przebieg śledztwa w sprawie templariuszy i wskazujący, że oskarżenia o herezję były bezpodstawne. To odkrycie rzuca nowe światło na historię templariuszy, pokazując, że ich historia jest bardziej skomplikowana i pełna niespodziewanych zwrotów, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.

Czy Templariusze naprawdę byli bogaci?

Zakony rycerskie, które powstały w Ziemi Świętej, były często obdarowywane majątkami ziemskimi i zapisami spadkowymi, co było wynikiem ich szlachetnej misji. Dzięki temu, Templariusze posiadali liczne zamki i majątki ziemskie w różnych krajach europejskich, przede wszystkim we Francji, Anglii, Hiszpanii i Portugalii.

Templariusze stali się również ważnym pośrednikiem w intratnym handlu między Bliskim Wschodem a miastami europejskimi. Rozwinęli działalność bankową na taką skalę, że stali się największą instytucją bankową w Europie. Ich zdolność do pomnażania majątku sprawiła, że stali się zarządcami skarbów królewskich we Francji oraz Anglii.

Duża część uzyskanych dochodów była przeznaczona na zaopatrzenie armii zakonnej oraz budowę i utrzymanie warowni. Dlatego niektórzy historycy uważają, że w XIII wieku, wraz z wygasaniem dotychczasowego entuzjazmu krucjatowego, skarbiec Templariuszy nie był już tak zasobny jak niegdyś, choć zakon nadal posiadał liczne posiadłości ziemskie.

Jednakże, mimo zmniejszenia się ich bogactwa, Templariusze nadal byli jednym z najbardziej wpływowych i rozpoznawalnych zakonów rycerskich. Ich wpływy i posiadłości ziemskie sprawiały, że nadal odgrywali kluczową rolę w polityce i gospodarce średniowiecznej Europy.

Obecność Templariuszy na ziemiach Polskich

Templariusze, znani również jako Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Światyni Salomona, mieli swoje komandorie również na obecnych ziemiach polskich. Pierwszym, który miał ich sprowadzić do Polski, był Henryk Sandomierski, powracający z Ziemi Świętej w połowie XII wieku.

Nie był on jednak jedynym polskim księciem, który zdecydował się na osadzanie rycerzy zakonnych na swoich terenach. Konrad Mazowiecki również podjął taką inicjatywę, widząc w zakonach potencjalnych sojuszników. W małopolskim Łukowie, w połowie XIII wieku, templariusze mieli za zadanie bronić wschodniej granicy księstwa Bolesława Wstydliwego przed najazdami Jaćwingów i Litwinów.

Ubodzy Bracia, jak nazywano templariuszy, uzyskali nadania kilkudziesięciu miejscowości, przede wszystkim w ziemi lubuskiej i na pograniczu Wielkopolski z Pomorzem Zachodnim. Wśród nich były takie miejscowości jak Czaplinek, Chwarszczany, Sulęcin, Rurka, Wielowieś, Wałcz, Myślibórz, Leśnica oraz na Śląsku, m.in. Oleśnica Mała, Bolków.

Templariusze brali udział w wielu bitwach, w tym w bitwie pod Legnicą w 1241 roku, gdzie wielu z nich poległo w walce z Mongołami, stając u boku księcia Henryka Pobożnego. W czasie walk z Tatarami zginęło kilku braci, oraz pięciuset podległych im ludzi.

Podsumowując, obecność Templariuszy na ziemiach polskich miała nieznaczny, aczkolwiek zauważalny wpływ na historię regionu. Ich działalność, choć czasami kontrowersyjna, przyczyniła się do rozwoju i obrony tych terenów na których się znajdowali. Templariusze na terenach polski zapisali się raczej dobrą reputacją, w przeciwieństwie do Krzyżaków.

Mity i legendy Templariuszy

Za likwidacją zakonu templariuszy, który był zamożny i wpływowy, stały motywy finansowe i polityczne. Nagły i tragiczny koniec zakonu sprawił, że wiele pytań i przypuszczeń dotyczących jego działalności pozostało bez jednoznacznej odpowiedzi, co dało pole do najrozmaitszych spekulacji.

Często zdarzało się, że pojedyncze fakty z historii zakonu były łączone z niezweryfikowanymi hipotezami, które były formułowane pod z góry przyjętą tezę mającą posmak sensacji. Z jednej strony, takie podejście bardzo zniekształcało minioną rzeczywistość, z drugiej, uczyniło z templariuszy nieśmiertelny mit, który przewyższał inne zakony rycerskie.

Do tych mitów należą między innymi ukryte skarby templariuszy, zwłaszcza te wywiezione ze Świątyni Salomona w Jerozolimie, albo rzekome związki z dużo późniejszym wolnomularstwem. Innym mitem jest przekonanie o feralności trzynastego dnia miesiąca, przypadającego w piątek, który miałby wziąć się od daty aresztowania Ubogich Braci w 1307 roku.

Prawdą jest, że liczba “13” w średniowieczu miała bardzo negatywny wydźwięk i symbolizowała nieszczęście. Wierzono w trzynaście demonów, określano ją jako “diabelski tuzin”. Także piątek nie był uważany za najlepszy dzień na rozpoczynanie nowych projektów. Jednak powiązanie obu tych elementów nastąpiło dopiero w drugiej połowie XIX wieku, a egzemplifikacja tego zestawienia na przykładzie templariuszy upowszechniła się jeszcze później.

Podsumowując, mity i legendy wokół templariuszy są fascynującym elementem ich historii, który przyciąga uwagę zarówno historyków, jak i miłośników tajemnic i zagadek. Choć wiele z tych mitów jest niepopartych dowodami, to jednak przyczyniają się one do utrzymania pamięci o templariuszach i ich niezwykłej historii.

Źródła:
1. Wikipedia; https://pl.wikipedia.org/wiki/Templariusze
2. HE. Mayer, Historia wypraw krzyżowych, tłum. T. Zatorski, Kraków 2008