Rzeczpospolita Obojga Narodów

Gród nad zachodnią Dźwiną, pierwszy raz wspomniany gdy ok. 1385 roku po zdobyciu przez wielkiego księcia litewskiego Witolda został zbudowany tu zamek. Wraz z sasiednimi Newelem i Siebieżem Wieliż stanowił bramę do miejskich republik Tweru i Nowogrodu, a zarazem obronę przed Kawalerami Mieczowymi z krzyżackich Inflant.

Opanowany w końcu XV wieku przez Moskwę, która wzniosła tu (1536) nową twierdzę z 9 wieżami.

Za panowania Zygmunta Augusta wojska hetmana litewskiego Mikołaja Radziwiłła odzyskały Wieliż (1562), jednak wojska moskiewskie odbiły wkrótce twierdzę.

Podczas wyprawy Stefana Batorego, po odzyskaniu (1579) Połocka działania wojenne rozpoczęto w pierwszych dniach lipca 1580 roku. Zadanie 6-tysięcznej armii wojsk pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego (w żałobie po stracie drugiej żony - 19-letniej Krystyny Radziwiłłówny i córeczki Elżbiety) było zdobycie Wieliża. Po kilkudniowym oblężeniu 7 sierpnia 1580 roku twierdza została zdobyta. Pozostawiwszy załogę w Wieliżu Zamoyski pośpieszył pod Wielkie Łuki, gdzie 27 sierpnia, połączył się z głównymi siłami Rzeczypospolitej prowadzonymi przez samego króla Stefana Batorego. Po krwawych i ciężkich walkach Wielkie Łuki ogarnięte pożarem kapitulowały 6 września 1580 roku.

Powrót Wieliża do rzplitej potwierdził pokój w Jamie Zapolskim (1582). Sąsiedni Newel pozostał po stronie moskiewskiej. Podobnie obecnie przebiega rosyjsko-białoruska granica. Obydwa zamki zgodnie z układem pokojowym zburzono.
Król Stefan Batory, któremu miasto zawdzięczało powrót do Rzeczypospolitej nadał Wieliżowi 20 marca 1585 roku lokację na prawie magdeburskim i herb - złoty krzyż w niebieskim polu, a pod nim srebrny miecz ze złotą rękojeścią. Miasto zostało siedzibą królewskiego starosty.

W 1632 roku armia moskiewska znów zaatakowała kresy Rzeczpospolitej, oblegając Smoleńsk W 1633 Moskwa zdobyła Połock, oraz Wieliż, Uświat i Ozieryszcze. Rzeczpospolita odzyskała te miasta po udanej odsieczy Smoleńska (1634) i traktacie w Polanowie. Aktualnie majątek należy do Samuela Radziwiłła.

Herb miasta Wieliż