WIELKI HERBARZ ZIEMSKI
RZECZYPOSPOLITEJ
NAKŁADEM HEROLDYI KORONNEJ I LITEWSKIEJ WYDANY
PRZEZ IMĆ HIERONIMA SIENIAWSKIEGO SPORZĄDZONY
I WILHELMA ORAŃSKIEGO ZAKTUALIZOWANY Herby ziemskie już król Kazimierz III zwany Wielkim wprowadził, by znaczenie ziem składowych oraz miast Rzeczypospolitej znaczenie podkreślić oraz jedność państwa zaprezentować w obliczy swych reform wielkich. Wieniec ten systematycznie rozrastał się wraz z zdobywaniem przez Polskę i Litwę nowych terytoriów oraz formowaniem się różnej maści jednostek samorządowych. W Herbarzu tym wizerunku się znajdują jako również blazonowanie i informacji najważniejszych garść.
PRIMO
HERBY WOJEWÓDZTW
KORONY KRÓLESTWA POLSKIEGO
Województwo krakowskie W polu czerwonym orzeł biały, piastowski, w koronie, z głową zwróconą w lewo.
Stolicą województwa krakowskiego miasto Kraków jest, a szlachta na sejmiku siedzibę Proszowice obrała.
Województwo sandomierskie Tarcza na dwa w słup dzielona. W polu prawym, czerwonym, występują trzy pasy srebrne. W polu lewym, w kolorze niebieskim dziewięć gwiazd złotych sześciopromiennych, w trzech rzędach po trzy.
Stolicą województwa jest miasto Sandomierz, a nobilowie w Opatowie na sejmikach się gromadzą.
Województwo sieradzkie Tarcza na dwa w słup dzielona. W polu prawym, złotym, poły lew barwy czerwonej wspięty. W polu lewym, czerwonym, poły orzeł koloru czarnego. Nad głowami bestii korona.
Wojewoda w Sieradzu rezyduje. Szlachta natomiast na sejmiki ziemskie zjeżdża się do Szadek.
Województwo kaliskie W polu szachowanym srebrno-czerwonym głowa bawołu czarna, w koronie złotej pomiędzy rogami i ze złotym kolcem w nozdrzach.
Stolicą województwa miasto Kalisz jest, a szlachta na sejmikach obraduje w Środzie Wielkopolskiej.
Województwo poznańskie W polu czerwonym, orzeł biały bez korony, w lewo zwrócony.
Stolicą województwa miasto Poznań jest, a szlachta do Środy Wielkopolskiej się zjeżdża, takoż jak w ziemi kaliskiej.
Województwo pomorskie W polu srebrnym, gryf barwy czerwonej wspięty, w prawo zwrócony.
Wojewoda w Skarszewach są siedzibę ma, a szlachta na sejmikach w Starogardzie Gdańskim radzi.
Województwo malborskie W polu srebrnym orzeł czarny, z koroną złotą na szyi, z której wychyla się ręka zbrojna dzierżąca wzniesiony miecz.
Stolicą województwa jest Malbork, niegdyś warownią krzyżacką będący, a szlachta ziemi tej na sejmikach obraduje w Sztumie.
Województwo chełmińskie W polu srebrnym orzeł czarny, z koroną złotą na szyi, z której wychyla się ręka zbrojna dzierżąca wzniesiony miecz.
Stolicą województwa jest miasto Chełmno. Szlachta natomiast na sejmikach w Kolwalewie obraduje.
Województwo inowrocławskie W polu złotym poł lew barwy czerwonej wspięty i poł orzeł czarny. Bestia koronę nad głowami ma.
Miasto Inowrocław stolicą województwa jest. Brać szlachecka do Radziejowa na sejmiki zjeżdża.
Województwo brzeskokujawskie W polu złotym poł lew barwy czerwonej wspięty i poł orzeł czarny. Bestia koronę nad głowami ma.
Wojewoda w mieście Brześciu Kujawskim rezyduje, a nobilowie do Radziejowa na sejmiki zajeżdżają, takoż jak w województwie inowrocławskim.
Województwo łęczyckie Tarcza na dwa w słup dzielona. W polu prawym, srebrny, poły lew barwy czerwonej wspięty. W polu lewym, czerwonym, poły orzeł biały. Nad głowami bestii korona.
Stolicą województwa jest Łęczyca i takoż w mieście tym szlachta na sejmikach ziemskich obraduje.
Województwo rawskie W polu czerwonym orzeł czarny bez korony, na prawo zwrócony z literą R na piersiach.
Rawa Mazowiecka stolicą jest i takoż do miasta tego szlachta na sejmiki ziemskie zjeżdża.
Województwo płockie W polu czerwonym orzeł czarny bez korony, na prawo zwrócony z literą P na piersiach.
Stolicą województwa miasto Płock jest, a nobilowie do Raciąża na sejmikach się gromadzą.
Województwo mazowieckie W polu czerwonym orzeł biały bez korony, na prawo zwrócony.
Wojewoda mazowiecki w Warszawie rezyduje i tam też szlachta na sejmiki zajeżdża.
Województwo podlaskie Tarcza na pół dzielona, gdzie oba pola barwy czerwonej są. W polu lewym Pogoń, a w drugim polu orzeł biały bez korony, w prawo zwrócony.
Stolicą województwa Drohiczyn jest i tam też szlachta na sejmikach obraduje.
Województwo lubelskie W polu czerwonym srebrny jeleń skaczący z koroną na szyi.
Miasto Lublin stolicą województwa jest i do miasta tego szlachta na sejmiki ziemskie zajeżdża.
Województwo ruskie W polu niebieskim lew złotej barwy ukoronowany w pozycji wspiętej. na prawo zwrócony i po tejże stronie skały.
Wojewoda ruski we Lwowie rezyduje, a szlachta do Sądownej Wiszni się zjeżdża na sejmiki.
Województwo podolskie W polu srebrnym tarcza słoneczna złota z ludzkim wyrazem i takiej barwy promienie.
Stolicą województwa Kamieniec Podolski jest i do miasta tego szlachta na sejmiki zajeżdża.
Województwo bełskie W polu czerwonym gryf ukoronowany barwy srebrnej wspięty, na lewo zwrócony.
Województwa stolicą jest Bełz. Podobnież miasto to szlachta na siedzibę sejmiku obrała.
Województwo wołyńskie W polu czerwonym krzyż srebrny, pośrodku na krzyżu, tarcza czerwonej barwy, a na niej orzeł biały bez korony.
Wołyński wojewoda w Łucku siedzibę swą ma, a nobilowie w mieście tym na sejmikach obradują.
Województwo bracławskie W polu czerwonym krzyż srebrny, pośrodku na krzyżu, tarcza barwy niebieskiej, a na niej złoty półksiężyc.
Wojewoda w Bracławiu urzęduje, a szlachta na sejmikach w Winnicy gromadzi się.
Województwo kijowskie W polu czerwonym anioł z aureolą w szacie barwy srebrnej. W ręce lewej serafin laskę dzierży, a w dłoni prawej miecz, ku dołowi zwrócone.
Stolicą województwa miasto Kijów jest, a szlachta na sejmikach w Żytomierzu obraduje.
Województwo czernihowskie W polu czerwonym orzeł dwugłowy barwy czarnej z koroną nad głowami.
Województwa Czernihów stolicą jest i podobnież nobilowie do miasta tego na sejmiki zajeżdżają.
SECVNDO
HERBY WOJEWÓDZTW
WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO
Województwo wileńskie W polu czerwonym Pogoń.
Wojewoda w mieście Wilno rezyduje i tam też szlachta na sejmikach się zbiera.
Województwo trockie W polu czerwonym Pogoń.
Województwa stolicą Troki są, a do miasta tego nobilowie na sejmiki zajeżdżają.
Województwo nowogródzkie Tarcza na dwie w słup dzielona, oba pola barwy czerwonej. W prawym polu anioł z aureolą w szacie czarnej, a w lewym Pogoń.
Stolicą województwa jest Nowogródek i tam też szlachta na sejmikach obraduje.
Województwo brzeskolitewskie W polu czerwonym Pogoń z rycerzem niebieskiej barwy.
Wojewoda w Brześciu Litewskim siedzibę swą ma. Podobnież szlachta na sejmiki do miasta tegoż zajeżdża.
Województwo połockie W polu srebrnym Pogoń z wierzchowcem gniadej.
Stolicą województwa jest Połock, gdzie i szlachta na sejmikach zgromadzonych radzi.
Województwo mińskie W polu czerwonym Pogoń.
Wojewoda w Mińsku urzęduje, a i nobilowie na sejmiki się do miasta tego zjeżdżają.
Województwo witebskie W polu czerwonym Pogoń z przewiązkami końskimi barwy złotej.
Województwa stolicą miasto Witebsk oraz tam też szlachta na sejmikach obraduje.
Województwo mścisławskie W polu czerwonym Pogoń z przewiązkami końskimi barwy złotej.
Województwa stolicą miasto Witebsk oraz tam też szlachta na sejmikach obraduje.
Województwo smoleńskie W polu czerwonym sztandar barwy srebrnej. Na sztandarze tarcza czerwona ze złotą belką z lewa w skos.
Wojewoda w mieście Smoleńsku urzęduje i tam też szlachta na sejmiki zajeżdża.
TERTIO
HERBY WOJEWÓDZTW INFLANCKICH
Województwo wendeńskie
Województwo to w skład Inflant wchodzi, które to pod wspólnym zarządem Korony i Litwy się znajdują. W polu czerwonym ukoronowany gryf srebrny wspięty, z mieczem w łapie, z przeplecionymi przez pierś złotymi literami SA.
Wojewoda w mieście Wenden urzęduje, tam też szlachta w razie sejmiku zwołania się zjeżdża.
Województwo parnawskie
Województwo to w skład Inflant wchodzi, które to pod wspólnym zarządem Korony i Litwy się znajdują. W polu czerwonym ukoronowany gryf srebrny wspięty, z mieczem w łapie, z przeplecionymi przez pierś złotymi literami SA.
Stolicą województwa Parnawa jest, a szlachta lokalna do miasta Wenden zajeżdża na sejmiki.
Województwo dorpackie
Województwo to w skład Inflant wchodzi, które to pod wspólnym zarządem Korony i Litwy się znajdują. W polu czerwonym ukoronowany gryf srebrny wspięty, z mieczem w łapie, z przeplecionymi przez pierś złotymi literami SA.
Województwa stolicą Dorpat pozostaje, a nobilowie na sejmikach w mieście Wenden obradują.
QUARTO
HERBY JEDNOSTEK TERYTORIALNYCH
O STATUSIE INNYM
Księstwo Żmudzkie
Księstwo w skład Litwy wchodzi, ale własność Jego Majestatu stanowi. W polu czerwonym niedźwiedź wspięty na prawo zwrócony, barwy brązowej z obrożą srebrną na szyi.
Księstwem starosta generalny zarządza w imieniu Królewskiej Mości, a urzędnik ten siedzibę swą ma w mieście Wornie. Szlachta z regionu tego natomiast na sejmikach obraduje w Rosieniach się odbywających.
Księstwo Kurlandii i Semigalii
Księstwo niezależne, którego zwierzchnika szlachta wybiera. Tarcza skwadrowana. W polach pierwszym i naprzeciwległym, barwy srebrnej, lew czerwony wspięty, z koroną na głowie. W polach drugim i leżącym naprzeciw niego, koloru niebieskiego, złoty jeleń skaczący.
Władzę w Kurlandii Kurlandii i Semigalii Jego Książęca Mość sprawuje, który są siedzibę w mieście Mitawa ma.
Księstwo Siewierskie
Księstwo w skład Korony wchodzące, którego zwierzchnikiem każdorazowy prymas Korony i Litwy jest. W złotym polu orzeł barwy czarnej na prawo zwrócony, z literą S przez pierś przeplecioną.
Księstwo to własnością prymasa jest, a stolica jego w mieście Siewierz się znajduje.
Księstwo Warmińskie
Księstwo w skład Korony wchodzące, którego zwierzchnikiem każdorazowy prymas Korony i Litwy jest. W polu czerwonym Agnus Dei kroczący z pastorałem, na którym proporzec zawieszony jest.
Księstwo to własnością prymasa jest, a stolicą jego miasto Lidzbark Warmiński pozostaje.
Księstwo Pruskie
Księstwo jednym z regionów Korony jest, a zwierzchnikiem jego Jaśnie Oświecony książę. W białym polu czarny orzeł na prawo zwrócony z koroną na szyi i złotą literą S na piersi trzymaną.
Siedzibą Księcia, który władzę nad terenami tymi sprawuje jest miasto Królewiec.
Starostwo spiskie
Starostwo do Korony przynależy i z kilku miast enklawami będących na terenie państwa obcego się składa. W polu niebieskim krzyż srebrny z dwoma belkami na opak, gdzie górna krótszą, a dolna dłuższą jest. Krzyż na górze, barwy zielonej, o trzech szczytach usadowiony.
Starosta swą siedzibę mieście Lubowla ma.
QUINTO
HERBY MIAST KRÓLEWSKICH
Królewskie Miasto Warszawa W polu czerwonym syrena, na prawo zwrócona. Prawa ręka zbrojna z mieczem, a lewa tarczę takiegoż koloru dzierży.
Królewskie Miasto Kraków W polu niebieskim mury miejskie barwy czerwonej, trzema basztami zwieńczone. W murze złote wrota rozwarte, a w bramie orzeł biały ukoronowany, piastowski.
Królewskie Miasto Wilno W polu czerwonym święty Krzysztof małego Chrystusa na barkach dźwiga, przez rzekę idąc. Obie postaci srebrne, a pastorał Krzysztofa oraz jabłko Chrystusowe, przez nich dzierżone, koloru brązowego są.
Królewskie Miasto Gdańsk W polu czerwonym w słup ustawione korona i poniżej dwa greckie krzyże barwy srebrnej, jeden pod drugim.
Królewskie Miasto Kijów W polu niebieskim w pas ustawiona kusza złota z cięciwą naciągniętą.
Królewskie Miasto Lwów W polu niebieskim mury miejskie złote, basztami trzema zwieńczone, a w bramie lew takiegoż koloru na prawo zwrócony.