Breve regnum erigitur
Najstarsza pieśń żakowska powstała w języku łacińskim wśród uczniów krakowskich. Została ona zapisana wraz z notacją muzyczną przez nieznanego kopistę w XV wieku. Utwór opowiada o zwyczaju panującym wśród XV-wiecznych żaków krakowskich, którzy corocznie, w dniach 15–22 października, porzucali obowiązki, aby oddawać się hucznej zabawie. Dochodziło wówczas do odwrócenia hierarchii społecznej – uczniowie przejmowali władzę w szkole, wybierając między sobą króla i dwór. Następnie zabawa przenosiła się na ulice, przejmowano we władanie miasto. Zwyczaj ten był znany także i w innych państwach średniowiecznej Europy (w Niemczech, Czechach, a przede wszystkim we Francji – jako kontynuacja rzymskich saturnaliów).
Oryginał łaciński tegoż testu:
Breve regnum erigitur,
Sublimatum deprimitur
Et depressum elabitur
Transmutato tempore,
Puerilem miliciam,
Perargutam periciam,
Regencium industriam,
Hanc eduxit in opere
Cracoviensem filium,
Fulgentem velut lilium
Ac de numero milium
Cunctis preferendum.
Octo dierum spacium
Hoc sustinet solacium,
Post hoc regis pallacium
Plagis feriendum,
Namque regis elleccio
Fit studii negleccio
Ac desolatur leccio
Tota septimana.
Tekst Breve regnum w języku polskim :
„Krótkie króla władanie,
wspaniałego zniżenie,
zniżonego wzniesienie,
gdy odmieni się pora.
Zyskał młodzian zaszczyty,
iż nie w ciemię był bity.
Dowcip jego obfity,
Takoż pilność wyborna.
To Krakowa syn dzielny,
Niby lilia on cudny.
Żaden nie jest mu równy,
Między wszytki rycerze.
Dni ośmioro królem był,
Królowania dostąpił,
Potem zasię chłostan był
Na własnym swym dworze.
Boć przez króla wybranie,
Nauk jest opuszczenie,
Wszytki tydzień niechanie,
Żakowskich powinności.”
