Strona 1 z 2

Wieś Polska

PostNapisane: 16 lut 2011, 17:20
przez Henryk Horoch
Zagroda Chłopska

Zagroda składała się z chałupy która tradycyjnie była ustawiana szczytem do drogi. Zabudowania gospodarcze były stawiane wokół podwórka często nieco oddalonego od chałupy. Nieopodal chałupy stawiano nieraz spichlerzyki. W niektórych zagrodach zaczęto dostawiać do domów stajnie żeby mieć zabezpieczenie przed plagą kradzieży koni.

Obrazek

Zabudowaniom towarzyszy roślinność. Są to zarówno drzewa i krzewy owocowe, jak i rośliny mające charakter li tylko ozdobny. W sadach znajdujących się zaraz przy domu królowały wiśnie, ale oczywiście były również jabłonie, grusze, śliwy. Wokół zagrody sadzono brzozy i sosny.

ZAGRODA CHŁOPSKA
Obrazek

CHAŁUPA
Obrazek

JEDNOIZBOWA CHAŁUPINA
Obrazek

OBORA i CHLEWNIA
Obrazek

STODOŁA
Obrazek

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 16 lut 2011, 22:04
przez Henryk Horoch
TYPY WSI

Wsie różnią się między sobą w zależności od terenu na którym są położone, prawa na jakim były lokowane, ilości osadników czy bezpieczeństwa okolicy. Pośród nich można wyróżnić kilka bardzo charakterystycznych typów:

1. Typ wsi nazywany okolnicą charakteryzował się zwartą zabudową – gospodarstwa ustawione są w krąg lub podkowę wokół środkowego placu. Nierzadko, ze względu na obronny charakter okolnicy, wieś otoczona jest murem lub palisadą z jednym, zamykanym na noc wejściem. Okolnice często mają charakter rodzinny, przez co nie występuje tam konieczność podziału ziemi.
Obrazek

2. Typ określany owalnicą to dwie gęsto zabudowane, łukowato wygięte ulice, między którymi znajduje się plac(ze świątynią i/lub ratuszem, oraz ze studnią). Wokół placu osadzają się zagrodnicy; za parcelami znajduje się droga z dostępem do pól.
Obrazek

3. Wielodrożnica to typ wsi charakterystyczny dla terenów leśnych i osad założonych wzdłuż rzek jest. Cechuje się ona dość bezładną(częściej luźną, rzadko zwartą) zabudową wzdłuż kilku nieregularnych ulic.
Obrazek

4. Łańcuchówka to wieś zakładana najczęściej na zalesionych obszarach górskich – luźno lokowane budynki ciągną się wzdłuż linii krzywej(po obu jej stronach), wyznaczonej na ogół przez potok lub krętą drogę.
Obrazek

5. Rzędówka to wieś charakteryzująca się luźną zabudową po jednej lun dwóch stronach drogi do której dochodzą w regularnych odstępach prostopadłe do niej drogi dojazdowe z pól. Wieś na ogół jest bardzo długa. Wsie założone głównie na terenach równinnych i na skraju bagien.
Obrazek

6. Wieś rozproszona składa się z kilku-kilkudziesięciu gospodarstw wolno stojących, rozrzuconych nieregularnie po okolicy, w związku z czym zabudowa jest najczęściej bezładna.
Obrazek

7. Przysiółek to niewielkie skupisko swobodnie rozmieszczonych zagród. Najczęściej w przysiółkach osiada drobna szlachta.
Obrazek

8. Wsie folwarczne, których ośrodek stanowił folwark i pole folwarczne, usytuowany zawsze w najlepszym miejscu – w centrum(wówczas wokół niego skupiały się zagrody chłopskie) lub na uboczu(wówczas wieś i folwark stanowią dwa różne osiedla).

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 17 lut 2011, 18:49
przez Henryk Horoch
Nazewnictwo Wsi

Na ogół każda wieś posiada swą nazwę, przypadki w których dana miejscowość nie posiada nazwy są wyjątkowe i dotyczą zbyt małych wsi które są traktowane jako przysiółki, choć i one w większości posiadają swe nazwy.
Inna sytuacja dotyczy wsi opuszczonych i zasiedlonych ponownie, takie miejscowości przeważnie utraciły swoją pierwotną nazwę. Wioski które znalazły się na terenie przejętym siłą przez obce państwa, najczęściej nadawano nowe nazwy, tam gdzie zachowano oryginalną nazwę, po kilku pokoleniach została ona zmieniona w swoim brzmieniu.
Formy nazewnictwa wsi są bardzo bogate, warto więc zapoznać się z ogólną klasyfikacją nazewnictwa wsi.

Pierwszą kategorią są nazwy topograficzne, które pochodzą od charakterystycznych cech krajobrazu danego terenu, jak roślinność, zwierzęta czy gleby. Przykładem mogą być:
Brzeźnica, Kamień, Rzeczyca, Kwiatoń, Byczyna, Piaski.

Drugą kategoria są nazwy dzierżawcze, wskazujące na imię założyciela lub pierwszego właściciela miejscowości, np:
Jurków, Aleksandrowo, Janiny, Michałowice, Stanisławów.

Podobną, trzecią kategorią są nazwy patronimiczne, wywodzące się od osoby stojącej na czele rodu lub pierwotnych mieszkańców osady, której imię lub przydomek jest podstawą nazwy, przykładowo:
Bolkowice (Bolko), Mystki (Mystko), Spytkowice (Spytko).

Kolejną kategorią są nazwy etniczne oznaczające grupę osadników z danej miejscowości, np.
Tatary, Borowo, Cyganów, Orawka.

Kategorię piątą stanowią sąnazwy kulturowe, informujące o dziele rąk ludzkich a więc narzędziach, instrumentach lub wyrobach kultury społecznej czy duchowej – np:
Chudowa (majątek), Gorzelica (Zgorzała/spalona), Środa (Dzień Targowy), Grabie (Narzedzie).

Ostatnią kategorią są nazwy służebne(zawodowe), pochodzące od czynności i usług świadczonych na rzecz pana feudalnego, np.
Piekary, Kowale, Świniary, Złotniki, Rybaki, Bartne.

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 25 lut 2011, 22:21
przez Henryk Horoch
Strój Ludowy

Stroje ludowe są częścią tradycyjnej kultury chłopskiej. Dzisiaj patrzymy na nie jako na przedmiot sztuki, na zjawisko artystyczne wysokiej klasy. Oprócz kunsztu wykonania możemy podziwiać w nich walory estetyczne, poczucie smaku, wrażliwość na kolory, jakimi obdarzeni byli ich wytwórcy.
Strój to ubiór niezwykły, zakładany tylko na uroczyste okazje rodzinne i państwowe, na święta, do kościoła, na odpust, wesele, dożynki. Nigdy nie noszono go na co dzień, do pracy w polu czy obejściu. Zawsze traktowany był jako ubiór paradny, noszony z godnością, bo, jak mówi popularne powiedzenie: „jak cię widzą, tak cię piszą".
Strój świadczył nie tylko o zamożności właściciela, ale także o jego stanie cywilnym, np. po nakryciu głowy można było poznać pannę, mężatkę, żonatego czy kawalera. Niektóre cechy stroju świadczyły o pozycji społecznej właściciela, czy o funkcji pełnionej w społeczności wiejskiej. Na przykład na Kurpiach wójt miał sukmanę z sześćdziesięcioma fałdami, a sołtys - tylko z dwunastoma. Strój był ponadto oznaką przynależności do określonej grupy regionalnej, wspólnoty terytorialnej, parafii. Na terenie Górnego Śląska oraz Ziemi Lubuskiej w czasie zaboru pruskiego był oznaką polskiej przynależności narodowej.

Stroje śląskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawskie kaszubskie i warmińskie zaliczane są do typu zachodniego, wywodzącego się ze strojów mieszczańskich Europy Zachodniej. Mają wiele wspólnych cech: u mężczyzn czarne, wysokie kapelusze, długie, czarne sukmany, kamizele do kolan, czerwone kaftany, białe spodnie, wysokie buty z cholewami itp. W strojach kobiecych: czarne kaftany z pelerynkowymi kołnierzami, kilka gładkich spódnic noszonych jednocześnie, kiecki uszyte z obcisłego stanika przyszytego do szerokiej spódnicy, chusty naramienne, kryzy tiulowe oraz czepce tiulowe noszone zarówno przez panny, jak i kobiety zamężne w całej Wielkopolsce.

Obrazek
Strój Wielkopolski

Obrazek
Strój Kujawski

Stroje krakowskie, łańcuckie, rzeszowskie i Lachów Sądeckich prezentują typ małopolski. W męskich strojach występują brązowe sukmany o kroju poncho podłużnego, zdobione naszyciami z barwnych sznureczków, skórzane pasy, czapki rogatywki i magierki. W kobiecych strojach haftowane, obcisłe gorsety, białe i kwieciste, szerokie spódnice i fartuchy, zdobione białym haftem dziurkowanym, chusty naramienne i chusty wiązane w czepiec. Nie występują tutaj klasyczne czepce. Strój krakowski to jedyny strój chłopski, który zyskał miano polskiego stroju narodowego. Zaważyły na tym względy patriotyczne: udział chłopów podkrakowskich w Powstaniu Kościuszkowskim. Sam naczelnik Powstania Tadeusz Kościuszko chodził ubrany w strój krakowski, czyli „nosił się po chłopsku” z prozaicznego powodu, by nie rozpoznali go rosyjscy szpiedzy. Popularność Kościuszki przyczyniła się do rozpowszechnienia stroju krakowskiego w narodzie polskim. Niektóre jego elementy weszły do umundurowania powstańców w dziewiętnastowiecznych powstaniach narodowych. Popularność stroju krakowskiego, szczególnie kobiecego, utrwaliła inteligencja krakowska z kręgu Młodej Polski, która stworzyła na niego modę.

Obrazek
Strój Krakowski

Obrazek
Strój Rzeszowski


Góralszczyznę reprezentuje strój podhalański i górali śląskich. Wspólną cechą ubiorów górali karpackich i bałkańskich jest to, że męskie części stroju jak gunie, cuchy i portki wykonane są z grubego, folowanego sukna w naturalnym kolorze owczego runa. Bogate zdobienia, kolorowe aplikacje z sukna, wyszycia wełnianą włóczką wykonywali mężczyźni. Szczególnie ciekawe są kolorowe kompozycje hafciarskie, zdobiące portki na udach, zwane parzenicami. Każdy region góralski miał inną parzenicę. Powszechnym obuwiem są kierpce, jednakowe dla kobiet i mężczyzn, wykonane z jednego płata skóry.

Obrazek
Strój Góralski

Strój Lachów Sądeckich zaliczany jest do najpiękniejszych strojów ludowych w Polsce. Przyciągają wzrok kolorowe aplikacje pokryte łańcuszkowym haftem na kaftanie i spodniach (wykonywali je mężczyźni), kolorowe hafty na koszulach oraz delikatny, linearny, koralikowy haft na gorsecie kobiecym. O stroju męskim ludowa tradycja mówi, że wywodzi się z mundurów szwedzkich, bowiem podczas potopu szwedzkiego w XVII wieku Lachowie Sądeccy pobili Szwedów w bitwie na Kopalinach i za to zwycięstwo król Jan Kazimierz miał im nadać przywilej noszenia zdobycznych mundurów szwedzkich.

Stroje typu mazowieckiego obejmują regiony: kurpiowski (Puszcza Zielona i Puszcza Biała), wilanowski, łowicki, sannicki, opoczyński, sieradzki. Są one wykonane z samodziałowych tkanin pasiastych, z wyjątkiem wilanowskiego, który należy do typu stroju mieszczańskiego, z najbliższej okolicy Warszawy. Wyróżniającymi cechami strojów typu mazowieckiego u kobiet są: tiulowe czepce mężatek, pasiaste zapaski noszone jako okrycie wierzchnie na ramionach, zapaski i szerokie spódnice wiązane w pasie, kiecki uszyte z obcisłego stanika zeszytego z szeroką ułożoną w zakładki spódnicą.
Gorsety wykończone szerokimi klapami w pasie. Koszule posiadają krój przyramkowym i ozdobione są kolorowymi haftami. W męskim stroju - czapki maciejówki, białe sukmany obszyte na brzegach czarną tasiemką, pasy wełniane, gładkie lub w kolorowe paski, pasiaste portki z klapą zapinaną w pasie, o szerokich nogawkach wpuszczanych w cholewy czarnych butów.

Najbardziej reprezentatywne dla Polski centralnej są stroje łowickie. Przechodziły one istotne zmiany w kolorystyce tkanin. Początkowo tło pasów w tkaninach było czerwone, następnie zmieniło się na kolor pomarańczowy i utrzymywało się dość długo aby po wejściu barwników anilinowych, zmieniło się na zimne kolory; zielone, niebieskie, białe, fioletowe, szare. Odpowiednio zmieniał się także haft na koszulach. Najstarsze hafty polskie szycie to drobniutkie motywy geometryczne, wykonane łańcuszkiem, potem ruskie szycie, haft krzyżykowy o drobnych motywach kwiatowych, w ostatnim okresie rozwoju haft płaski, cieniowany, o dużych motywach floralnych.

W stroju kurpiowskim Puszczy Zielonej osobliwością jest dziewczęce nakrycie głowy, tzw. czółko. W stroju z Puszczy Białej zwracają uwagę czerwone hafty na koszulach, układające się w rytmiczne ciągi kółeczek, wachlarzyków, trójkącików i półkoli, zielona kiecka o bogatym przystroju z srebrnymi galonami koralikowymi i zimowa, czarna, watowana angiera.

Obrazek
Strój Kurpiowski

Podlasie w ogromnej większości było zamieszkiwane przez drobną szlachtę zagrodową. Nie wykształcił się tam regionalny strój chłopski. Jedynie w części Podlasia Nadbużańskiego występował strój ludowy o cechach wschodnich, wykazujący podobieństwa do strojów poleskich i wołyńskich wykonany z samodziałów lnianych i wełnianych. Świadczą o tym hafty wykonane na warsztatach tkackich, tzw. peretyki i perebory oraz szczególne nakrycia głowy kobiet tzw. zawijki.

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 02 mar 2011, 20:43
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Orka

Orka to zabieg uprawowy wykonywany pługami, mający na celu odwrócenie i pokruszenie uprawianej warstwy roli.

Ze względu na głębokość orkę dzieli się na:
- Płytką, 5–10 cm; jest to najczęściej podorywka,
- Średnią, do 10–20 cm; jest to najczęściej orka siewna,
- Głęboką, 20–30 cm; jest to najczęściej orka przedzimowa.

Pod względem terminu wykonania wyróżnia się następujące rodzaje orek:
- Wiosenna, wykonywana wiosną pod rośliny jare; uznawana jest za zabieg z reguły niekorzystny, powodujący nadmierne przesuszenie roli.
- Podorywka – orka płytka rozpoczynająca zespół uprawek pożniwnych, wykonywana latem bezpośrednio po zbiorze roślin,
- Siewna – orka zasadnicza wykonywana na średnią głębokość rozpoczynająca zespół uprawek przedsiewnych pod rośliny ozime,
- Przedzimowa (ziębla) – głęboka orka wykonywana jesienią na polach przeznaczonych pod rośliny jare.

Ze względu na sposób wykonania rozróżnia się orkę:
- Jednostronną, polegającą na dokładaniu kolejnych skib do tego samego brzegu pola; wykonywana jest pługiem obracalnym lub wahadłowym; powierzchnia zaoranego pola jest równa (bez bruzd i grzbietów), a czas wykonania takiej orki krótszy niż przy orce zagonowej,
- W rozgon (rozorywka), polegającą na dokładaniu skib do brzegów składu; kończy się na środku składu, gdzie powstaje bruzda,
- W skład (w zgon), polegającą na dokładaniu skib do wcześniej wyoranego grzbietu na środku składu; na brzegach składu powstają dwie bruzdy,
kombinowaną, łączącą orki w skład i rozorywki w celu ograniczenia liczby grzbietów i bruzd na zaoranym polu bez wydłużania jałowych przejazdów,
- W figurę – rodzaj orki na polach o kształtach nieregularnych zaczynającej się od środka pola równolegle do brzegów specjalnie wytyczonego wieloboku, który zaoruje się najpierw w zgon; orkę tę kończy się na brzegach pola,
- W okółkę – rodzaj orki na polach o kształtach nieregularnych wykonywanej w ten sposób, że zaczynając od brzegów pola orze się je dookoła, a kończy w środku, gdzie małą nie zaoraną część zaoruje się w zgon lub rozgon; zaletą tej orki jest brak bruzd i grzbietów, a wadą pozostawianie omijaków (calizny) na zakrętach i trudności zakończenia orki.

Obrazek

Obrazek

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 02 mar 2011, 22:10
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Bronowanie i Siew


Bronowanie to zabieg uprawowy (uprawka) wykonywany broną w celu płytkiego spulchnienia roli, pokruszenia brył i skorupy glebowej, zniszczenia chwastów, wyrównania powierzchni pola oraz przykrycia materiału siewnego lub nawozów. Zaliczany jest do zabiegów agrotechnicznych.

Obrazek

Siew to umieszczanie materiału siewnego w glebie na zalecanej głębokości i w odpowiednich odstępach, oraz przykrycie go warstwą ziemi. Siewowi towarzyszą często dodatkowe czynności uprawowe ułatwiające równomierne i wysokiej jakości wschody, takie jak: wyrównywanie, dociskanie lub spulchnianie roli, wykonywanie bruzdki siewnej, dociskanie nasion lub przykrywanie ich warstwą ziemi, wyrównywanie lub profilowanie gleby.

Metody siewu
- Rzutowy, polega na rozrzucaniu materiału siewnego na powierzchni pola, a następnie przykrywanie go bronowaniem (np. zboża) lub dociskanie wałowaniem (trawy).
- Rzędowy charakteryzujący się wysiewem materiału siewnego w rzędach w rozstawie 8-35 cm,
- Punktowy (jednonasienny) to umieszczanie pojedynczych nasion w rzędzie w z góry zaplanowanych odstępach; stosuje się dla roślin wymagających dużej przestrzeni życiowej, np. buraków, kukurydzy.
- Gniazdowy (kupkowy) to umieszczanie w rzędach, w jednakowych odległościach, po parę nasion, np. kukurydzy, słonecznika, dyni.

Optymalna głębokość siewu ważniejszych roślin uprawnych
Roślina Głębokość [cm]
Żyto ..................3
Pszenica ozima .....3-4
Pszenica jara .......2-4
Jęczmień ozimy.....3-5
Jęczmień jary.......3
Owies ...............3-5
Kukurydza...........5-8
Groch siewny........5-6
Peluszka.............5-6
Bobik................8-10
Koniczyny i lucerny 1-2
Len włóknisty ......2-3
Len oleisty ..........1-3
Rzepak ozimy ......2
Mak .................1-2
Ziemniak ...........4-7

Obrazek
Wysiew zboża

Obrazek
Sadzenie ziemniaków

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 03 mar 2011, 13:50
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Żniwa

Żniwa to zbiór roślin uprawnych w okresie lata, głównie zbóż (m.in. żyta, pszenicy, jęczmienia, owsa), także innych, po których zostaje ściernisko (rzepak, strączkowe. W Polsce żniwa trwają przeważnie dwa miesiące, od 15 czerwca do 15 sierpnia i są dzielone na dwie części: żniwa małe (zbiór jęczmienia ozimego i rzepaku) i żniwa duże (zbiór pozostałych zbóż).

Polskie obyczaje związane ze żniwami
- Zażynki – Czyli czas rozpoczęcia zbiorów. Na według zwyczajów ludowych wyznaczał go głos przepiórki. Ścięcie pierwszych kłosów odbywało się zazwyczaj w sobotę.
- Dożynki - Święto Plonów organizowane po zakończeniu żniw.

Obrazek

Obrazek

Obrazek

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 03 mar 2011, 15:50
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Młocka

Po żniwach następowała zwózka plonów do stodół i młocka. Omłoty zbóż odbywały się przy pomocy cepów. Było to proste narzędzie do ręcznego omłotu zbóż. Składało się z dwóch drążków: dłuższego - dzierżaka i krótszego ( cięższego ) - bijaka, połączonych rzemiennym wiązaniem. Młócenie cepami było bardzo czasochłonne i zwykle trwało cały rok. Czynność tę wykonywały dwie osoby uderzając na przemian w rozścielone na klepisku zboże.

Obrazek

Obrazek

Wiersz Marii Konopnickiej "Młocka"
Łupu, cupu! Łupu, cupu!
Cepami w stodole;
Poczerniało, posmutniało
Nasze czyste pole.

Łupu, cupu! Łupu, cupu!
Tęgo bijmy w snopy!
Będziem mieli tej pszeniczki
Po dwa korce z kopy.

Łupu, cupu! Łupu, cupu!
Aż ręce ustały;
Ta pszeniczka, sandomierka,
Słynie na świat cały!

Obrazek

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 03 mar 2011, 17:55
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Wykopki Ziemniaków

Zbiór jest najtrudniejszym i najbardziej pracochłonnym zabiegiem w całym cyklu produkcji ziemniaka. Wraz z przygotowaniem pola do zbioru pochłania 60% ogólnych nakładów robocizny.

Podstawowym warunkiem decydującym o zmniejszeniu do minimum uszkodzeń mechanicznych bulw w czasie zbiorów jest przygotowanie pola ziemniaków do wykopków. Polega ono na wcześniejszym przed planowanym zbiorem zniszczeniu porostów, czyli łętów i chwastów. W zależności od stopnia dojrzałości rośliny, zniszczenie porostu powinno nastąpić na 1-3 tyg. przed planowanym zbiorem. Zniszczenie łęcin w odpowiednio wczesnym terminie powoduje:
- Obniżenie siły związania bulw ze stolonam.,
- Przyspieszenie dojrzałości skórki.
- Ułatwia pracę przy samym wykopywaniu bulw ziemniaka.

Obrazek

Okres przechowywania bulw jest nie mniej ważnym etapem w produkcji ziemniaków niż sama ich uprawa. Maksymalny czas przechowywania bulw dochodzi w polskich warunkach klimatycznych do 9 miesięcy a więc jest dłuższy niż okres wegetacji dla tej rośliny. W tym czasie bulwy muszą zachować swe własności odżywcze, utrzymać dobrą jakość a straty masy muszą być jak najmniejsze. Generalną zasadą powinno być, aby do przechowywania przeznaczać tylko bulwy w pełni dojrzałe ze skorkowaciałą skórką, suche, dobrze oczyszczone z resztek łęcin i chwastów, nieuszkodzone oraz bez widocznych plam zarazowych czy gnilnych.
Bulwy uszkodzone mechanicznie w czasie zbioru, nadgniłe, z widocznymi plamami chorej skórki, nadmarznięte i zazielenione powinny być odseparowane od zasadniczej masy plonu, którą rolnik przeznacza do przechowywania. Bulwy mokre powinny być przed długotrwałym przechowywaniem osuszone.

Obrazek

Obrazek

Re: Wieś Polska

PostNapisane: 03 mar 2011, 19:11
przez Henryk Horoch
Prace Rolne - Sianokosy

Dawniej równolegle ze żniwami rozpoczynały się sianokosy. W późniejszych latach sianokosy wyprzedzały żniwa o kilka dni, natomiast niekiedy następowały bezpośrednio po żniwach. Zależało to od tego, czy trawy dostatecznie wyrosły. Trawę koszono kosami, a pokosy pozostawiano na polach by podeschły. Wysuszona trawa stawała się sianem, które składano na kopy i stogi. Rolnicy najczęściej zbierali jeden pokos siana i to lichego, bo łąki były na ogół podmokłe i woda, tworząc na nich rozległe zalewiska i tak zwane pai powstałe po wiosennych roztopach utrzymywała się na łąkach niekiedy aż do czerwca. Dopiero w czerwcu silne działanie promieni słonecznych pozwalał na rozpoczęcie wzrost traw. Na łąkach suchszych, wyżej położonych przeprowadzano dwa, czasem nawet trzy pokosy a pozyskane siano było lepszej jakości. Jednak takich łąk było niewiele gdyż lepsze grunty wykorzystywano jako ziemię orną.
Zebrane siano zwożono do gospodarstw i przechowywano w stodołach lub brogach. W niektórych regionach część siana zostawiano na polach w stogach i zwożono do gospodarstwa w miarę potrzeb dopiero zimą.

Obrazek

Obrazek

Obrazek