Podstawowe wiadomości gramatyczne - Fleksja

Podstawowe wiadomości gramatyczne - Fleksja

Postprzez Aleksandra Zamoyska » 28 paź 2012, 17:54

Podstawowe wiadomości gramatyczne - Fleksja

Język łaciński, tak jak język polski, należy do grupy języków fleksyjnych, tzn. w poszczególnych wyrazach (imionach i czasownikach) wyodrębnia się zwykle, zależnie od funkcji pełnionej w zdaniu przez wyraz, temat i końcówkę.

Deklinacje - uwagi wstępne

Nomina (imiona):
- rzeczownik - nomen substantivum
- przymiotnik - nomen adiectivum
- zaimek - pronomen
- liczebnik - nomen numerale

Język łaciński rozróżnia:
1. trzy rodzaje - genera:
r. męski - genus masculinum (m)
r. żeński - genus femininum (f)
r. nijaki - genus neutrum (n)

2. dwie liczby - numeri:
liczbę pojedynczą - numerus singularis (sing.)
liczbę mnogą - numerus pluralis (plur.)

(!) UWAGA: Liczba podwójna, numerus dualis, podobnie jak w języku polskim, wyszła z użycia; pozostałością numerus dualis jest liczebnik duo (dwa).

3. szczęść przypadków - casus
mianownik -> kto? co? -> casus nominativus (N.)
dopełniacz -> kogo? czego? czyj? -> casus genetivus (G.)
celownik -> komu? czemu? -> casus dativus (D.)
biernik -> kogo? co? -> casus accusativus (Acc.)
narzędnik -> kim? czym? -> casus ablativus (Abl.)
wołacz -> o! -> casus vocativus (V.)

(!) UWAGA 1: Przypadki instrumentalis (właściwy narzędnik) i locativus (miejscownik) wyszły z użycia; funkcję ich przejęły: genetivus, dativus i ablativus w połączeniu z przyimkami; dawny locativus zachował się w kilku wyrazach np. ruri (na wsi), domi (w domu) oraz w składni nazw miast.
(!) UWAGA 2: Przypadki dzielą się na niezależne: nominativus i vocativus oraz zależne, którymi są wszystkie pozostałe.
(!) UWAGA 3: Łacińskie nazwy przypadków zapożyczyły języki nowożytne zachodnioeuropejskiech.

Rodzaj rzeczowników określa się:
1. według znaczenia; istoty żywotne są rodzaju męskiego albo żeńskiego (genus naturale), np.
r. męski: dominus (pan), filius (syn), Persa (Pers), equus (koń)
r. żeński: domina (pani), filia (córka), marus (synowa), equa (klucz)

2. według zakończenia nom. sing. (genus grammaticum), np.
r. męski: victor (zwycięzca), ultor (mściciel)
r. żeński: victrix (zwyciężczyni), ultrix (mścicielka)

Podobnie przy rzeczownikach nieżywotnych; o ich rodzaju decyduje zakończenie nom. sing., np.
r. męski: ager (rola), labor (praca), exercitus (wojsko)
r. żeński: arx (zamek), urbs (miasto), silva (las)
r. nijaki: templum (świątynia), animal (stworzenie), cornu (róg)

W wyrazach określających istoty żywotne decyduje genus naturale (tj. znaczenie wyrazu) a nie genus gramaticum (zakończenie wyrazu), które może być takie samo dla różnych rodzajów, np.:
- pater - ojciec (r. męski)
- mater - matka (r. żeński)

(!) UWAGA: Należy zwrócić uwagę, że przy rzeczownikach nieżywotnych rodzaj rzeczownika łacińskiego nie zawsze musi się pokrywać z rodzajem jego odpowiednika w języku polskim, np.:
j. łac: templum (n) => urbs (f) => silva (f) => cornu (n)
j. pol.: świątynia (f) => miasto (n) => las (m) => róg (m)

W języku łacińskim jest pięć deklinacji:
deklinacja I i V obejmuje rzeczowniki rodzaju żeńskiego
deklinacja II obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego
deklinacja III obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego.

Przynależność rzeczownika do odpowiedniej deklinacji rozpoznajemy po zakończeniu gen. sing. dlatego też ucząc się rzeczowników, należy szczególnie zapamiętać dwa przypadki: nom. sing, który wskazuje na rodzaj rzeczownika i gen. sing., wskazujący do której deklinacji dany rzeczownik należy, np.:
a) servus, servi (r. męski, II dekl.)
b) virtus, viri (r. żeński, III dekl.)
c) senatus, senatus (r. męski, IV dekl.)

Ucząc się deklinacji należy pamiętać o:
1. voc. sing. i plur. jest równy nom. danej liczby; wyjątek stanowią rzeczowniki II deklinacji rodzaju męskiego zakończone w nom. sing. na -us, które w voc. mają końcówkę -e oraz zakończone na -ius, których voc. ma końcówkę i.
2. acc. sing. masculini i femini we wszystkich deklinacjach ma końcówkę -m;
3. acc. plur. masculini i femini we wszystkich deklinacjach ma końcówkę -s;
4. acc. i voc. sing. neutrum są równe nom.; w pluralis rzeczowniki neutrum mają w nom. acc i voc. końcówkę -a;
5. dat. i abl. pluralis w poszczególnych deklinacjach są sobie równe;
6. temat rzeczowników występuje wyraźnie w gen. plur.:

DEKLINACJA -> TEMAT -> PRZYKŁAD
I -> -a -> anilla-rum
II -> -o -> servo-rum
III -> spółkgłska + i -> milit-um / mari-um
IV -> -u -> exercitu-um
V -> -e -> re-rum

Koniugacja - uwagi wstępne
Czasowniki łacińskie odmieniają się przez:
a) osoby (personae):
pierwsza, druga, trzecia

b) liczby (numeri):
l. pojedyncza (numerus singularis)
l. mnoga (numerus pluralis)

c) czasy (tempora)
- teraźniejszy - tempus praesens (praes.)
- przeszły niedokonany - tempus imperfectum (impf.)
- przeszły dokonany - tempus perfectum (pf.)
- zaprzeszły - tempus plusquamperfectum (plqupf.)
- przyszły niedokonany - tempus futurum primum (simplex, fut. I)
- przyszły dokonany - tempus futurum exactum (secundum, fut. II)

d) strony (genera)
czynna - genus activum (act.)
bierna - genus passivum (pass.)

(!) UWAGA: pełną stronę bierną posiadają tylko czasowniki przechodnie (verba transitiva), tzn. takie, które wyrażają czynność przechodzącą na przedmiot (w acc.). Czasowniki nieprzechodnie (verba intransitiva), tzn. takie, które wyrażają stan, mają tylko stronę czynną, a w stronie biernej mogą występować jedynie bezosobowo, w trzeciej osobie liczby pojedynczej, np. itur (idzie się) bądź ventum est (doszło się) itp.

e) tryby (modi)
oznajmujący - modus indicativus (ind.)
łączący (nie jest poprawnie nazywać go przypuszczającym) - modus coniunctivus (con.)
rozkazujący - modus imperativus (imp.)

(!) UWAGA: czasownik użyty w którejkolwiek osobie, czasie, stronie jednego z trzech trybów - nazywa się czasownikiem określonym (verbum finitum).

Oprócz powyższych kategorii czasowniki tworzą pięć formacji imiennych, czyli imion słownych (odsłowych - nomina verbalia):
bezokolicznik - infinitivus (inf.)
imiesłów - participium (part.)
rzeczownik odsłowny - gerundium
przymiotnik odsłowny - gerundivum
celownik odsłowny - supinum (sup.)

(!) UWAGA: Czasownik użyty w jednej z powyższych form nazywa się czasownikiem nieokreślonym (verbum infinitivum).

Źródła i zalecane lektury:

1. Język łaciński - podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska.
2. Porta Latina, S. Wilczyński, E. Pobiedzińska, E. Jaworska.
3. Disce Latine (I -III), W. Mohort-Kopaczyński.
4. Gramatyka opisowa języka łacińskiego, J. Wikajrak.
5. Ludzie zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, L. Winniczuk.
Umiłowana Córa kurlandzkiej ziemi,
Aleksandra Dorota z rodziny Zamoyskich


Mylimieji dukra Kuršo žemės
Dorothy Aleksandras Zamoyska šeima


Obrazek



Avatar użytkownika
Zmarły
 
Posty: 273
Dołączył(a): 23 paź 2012, 10:11
Medale: 2
Order Zasługi RON V (1) Krzyż Zasługi dla Kultury II (1)
Gadu-Gadu: 45570083
Wykształcenie: doktor

kuchnie na wymiar kalwaria zebrzydowska

Powrót do Kurs podstawowy

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość

cron