I na tutaj udamy się na północ Hiszpanii - do ich kolebki przemysłu stoczniowego - mianowicie Kantabrii i kraju Basków. To tu, już od XII wieku kwitnie przemysł stoczniowy - tutejsze górzyste okolice zmusiły ludność do szukania szczęścia na morzu, a potężne zasoby drewna im to umożliwiły. Znaczenie ma również fakt, że w tym miejscu łączyły się szlaki handlowe północnej Europy z Hiszpanią, tym sposobem tamtejszy stoczniowcy mieli okazję zapoznać się z każdą nowinką techniczną w budowie statków. To były główne powody, by stamtąd rozpoczął się wyścig o Indie.
Galeon Galeonowi nie równy
W 1540 Álvaro de Bazán el Viejo otrzymał królewskie zezwolenie na budowę czterech okrętów - dwóch galeas oraz dwóch galeonów ( 2 x 650 ton). Okręty zostały zostały zbudowane w Fuenterrabía, w kraju Basków. Ich celem była ochrona wybrzeża Hiszpanii od strony południowej.Były to pierwsze jednostki hiszpańskie zaprojektowane jako okręty Armady, czyli okręty wojenne. Pierwszą różnicą jaką zastosowano była wzmocniona konstrukcja kadłuba w przeciwieństwie do jednostek kupieckich, które były wynajmowane na czas wojny, oraz uzbrajane przez króla. Te okręty były tak skuteczne, że w 1550 Álvaro de Bazán otrzymał zamówienie na zbudowanie i zaprojektowanie okrętów, które były stanie eskortować konwoje z Indii (Karaiby) do Hiszpanii. Głównym problemem postawiony przed Álvaro było to, że jednostki musiały zachować zdolność reagowania nawet przy bezwietrznej pogodzie. Nowe okręty miały mieć po 400-450 ton wyporności, ale dzięki projektowaniu udało się zachować zwrotność 350 tonowych jednostek. Zbudowane wtedy galesy miały po dwa pokłady wiosłowe, a galeony tylko po jednym.
Galeon z wiosłami ?
I to nie Galeas! . Jednostki zbudowane przez Álvaro de Bazán były projektowane specjalnie od zadań jakim je przypisano. Galeon posiadał trzy pokłady (czwarty najniższy zawierał stały balast) jeden główny - górny, drugi działowy a ostatni odpowiadał za zapasy na czas podróży. Celowo wiosła miały byc obslugiwane z środkowego pokładu, ale w przypadku dogonienia ściganej jednostki, były one wnoszone na główny pokład, by zrobić miejsce dla ciężkich dział. I tutaj wiosła też były wykorzystane -rozmieszczone na burtach dulki umożliwiały wiosłowanie, co pozwalało skutecznie ustawić się do ściganej jednostki i razić ja ogniem. A gdy już okręt odpowiednio się ustawił, wiosła układano na pokładzie, a ich miejsce zajmowały lżejsze działa.
Obydwa pokłady - działowy z głównym, był połączone trzema biegami schodowymi. Jeden główny bieg znajdował się pośrodku, oraz po jednym na każdej burcie. Najniższy pokład, który w połowie znajdował się na linii wody, miał burty dodatkowo wzmocnione, a jego wnętrze podzielone było na wodoszczelne przedziały z grodziami, które przed nawiązaniem walki były zamykane. Dodatkowym zabezpieczeniem było zamykanie i plombowanie połączeń między środkowym oraz dolnym pokładem. Nowy środkowy pokład też posiadał innowacje techniczne - ambrazury. Do tej pory nie stosowano takiego rozwiązania. By okręt nie zatonął na niespokojnym morzu zakładano specjalne szczelne pokrywy. Również mieszczące się na tym pokladzie wiosłą miały podobne pokrywy na swoje otwory w burcie. Była to pierwsza próba stworzenia morskiego galeonu wojennego, łączącego cechy jednostki wiosłowej i żaglowej.
Galizabra
Wypada również wspomnieć o niej, gdyż stanowią ważny krok w drodze to XVII wiecznych galeonów wojennych. Chociaż te jednostki były już znane na morzu śródziemnym, postanowiono wykorzystać je do podróży międzykontynentalnych. Budowane w Fuenterrabía był większe od swoich braci - osiągały do 250 ton. Były to jednostki o płytkim zanurzeniu, budowane w systemie 3-4 pokładowym ( najniższy pokład był pokładem balastowym). W przeciwieństwie do galer, z których się wywodziły, były o wiele wyższe, oraz posiadały rozbudowane nadbudówki. Nie wiadomo dokładnie kiedy zaczęto budować te jednostki. Pierwszy raz pojawiają się one w spisie marynarki wojennej w 1596 roku, w ilości dwóch jednostek. “Santa Ana” i “Maria” posiadały podobną długość - 21 metrów do 20,2 metra. Wysokość tych jednostek wynosiła około 5 metrów. Posiadały one na burcie 8 dział na głównym pokładzie, 2 na rufie, oraz dwa na dziobie. Posiadały też 14 wioseł na każdą burtę rozmieszczonych między otworami strzelniczymi. Ich szerokość wynosiła 3,25 metra, a nad działami była umieszczona krata drewniana. Umożliwiała ona ostrzał jednostki z przeciwnika z arkebuzów poprzez specjalne otwory strzelnicze w burcie. Z tyłu nad główną nadbudówką znajdowała się kabina pilota.
Galeoncetes
W 1567 roku Pedro Menéndez de Avilés otrzymał zlecenie budowy 12 galeoncetes
(małe galeony) do ochrony Indii (La Guarda de la Carrera de
Indias) przed angielskimi i francuskimi korsarzami. Były to pierwsze jednostki nazwane Dwunastoma Apostołami. Ich projekt był bardzo podobny do okrętów Bazána - również zastosowano tutaj napęd wiosłowo-żaglowy. Zostały zbudowane i zwodowane w Deuasto przez dwóch Pedro de Busturria ( starszy i młodszy). Ich główne wymiary i projekt zostały opisane w
dwóch dokumentach z 1575 i 1581 roku (niestety nie udało mi się ich przetłumaczyć) .Kolejny dokument napisany w 1575 przez Rodrigo de Vargas opisuje wszystkie zalety oraz wady tych jednostek, w tym dokumencie pierwszy raz spotykamy się z określeniem “galeones agalerados de nueva invencion” (galeony nowego typu podobne do galery). Okręty te jako pierwsze posiadały furty działowe, które były podnoszone, i blokowane specjalnymi prętami. Otwory do wioseł rozmieszczono pomiędzy otworami strzelniczymi, i również były zamykane gdy nie były potrzebne. Jedyną różnicą było to, że wiosła były używane na jednym pokładzie, nie było instalacji takiej jak na okrętach Bazána.Ich tonaż wynosił około 280 ton, Przez to że jednostki były mniejsze niż ich poprzednicy, wiosła oraz dolne furty były nieużywane podczas wzburzonego morza. Kolejnym minusem było to że przez balast większość zapasów była rozmieszczona na głównych pokładach, co dodatkowo utrudniało walkę.Taki sam problem był z prochem i kulami, jak i miejscem dla załogi oraz żołnierzy.Zmusiło to żeglarzy do przykrywania górnego pokładu płótnem, by w razie deszczu mieć w miarę komfortowe miejsce do spania. Po kilku latach ich użytkowania stwierdzono że te jednostki nie nadają się na jednostki wojenne. W kilku przypadkach zdejmowano nawet działa z środkowego pokładu celem poprawy zdolności żeglugowej. Vargas zaproponował by w następnych projektach zwiększyć tonaż okrętów, przy zachowaniu dwóch pokładów działowych.
Kolejny krok
Na podstawie licznych raportów , w 1580 roku król Filip II rozpoczyna działania w celu stworzenia jednostek, które mają zastąpić jednostki Menéndeza. W 1581 roku powstały dwie komisje ( jedna w Sewilli, druga w Santander), które miały za zadanie przestudiowanie projektów, oraz raportów dotyczących Galeoncetes. Na ich podstawie miał powstać nowy projekt, który pozbawiony być miał wad poprzedników. Całe siedem lat zajęło tym komisjom stworzenie nowego galeonu. W jej skład wchodzili admirałowie, stoczniowcy i projektanci. Przez ten okres zwodowano kilkanaście testowych galeas oraz galeonów, różniących się tonażem i wymiarami, każdy z kolei eliminował wykryte na poprzednikach błędy. Przez ten czas powstało około 60-70 projektów okrętów, małymi krokami dążono do stworzenia idealnego okrętu wojennego.
II wersja 12 Apostołów
W listopadzie 1577 roku Filip II, gdy wyciągnięto już wszystkie za i przeciw, nakazuje budowę nowej serii 12 Apostołów - znowu ma postać 12 okrętów z podziałem na tonaż 500,600 i 800 ton, po cztery jednostki z każdej wyporności. Wzięto również tutaj pod uwagę doświadczenia z przejętych portugalskich wojennych galeonów, które w przeciwieństwie do Hiszpańskich, były jednostkami z prawdziwego zdarzenia, i to one stanowiły człon Wielkiej Armady podczas prób inwazji Anglii.
Król zlecił budowę ich Joanowi de Cordoba, człowiekowi który łatał okręty Wielkiej Armady po ich powrocie z Anglii. Do pomocy mu król oddelegował licznych admirałów oraz członków obydwu komisji .Zanim zaczęto projektować, rozpoczęto zbieranie drewna - grudzień i styczeń były najlepszymi miesiącami do ścinki drzew. Na każdy okręt przeznaczono sumy od 250 do 400 tys dukatów. Do budowy wyznaczono trzy stocznie Cuatro Villas, Vizcaya i Guipúzcoa.
Ze względu na to, że kwoty przeznaczone do budowy nowych okrętów przychodziły w ratach, zaczęły opóźniania a Cordoba musiał pozyczać pieniądzę by opłacić drwali oraz szkutników. Rosnące zapotrzebowanie na drewno doprowadziło do sytuacji podniesienia cen przez drwali oraz dostawców. Z pomocą przyszedł książę Medina Sidonia, który dzięki swoim kontaktom załatwił import drzew z rejonu Kadyksu, Portugalii a nawet z Niemiec i Skandynawii. Norweskie drewno, nie dość że było lepszej jakości, to nawet doliczając koszty importu, było bardziej opłacalne niż ścinka w odległości 20 km od stoczni. Nie będę opisywał dokładnego przebiegu budowy tych galeonów z powodu nadmiaru dostępnych informacji opisującej jej przebieg.
Jak to bywa, częste zmiany projektowe w trakcie budowy doprowadziły do tego że planowany tonaż budowanych okrętów nie utrzymał planowanej wyporności - średnio wzrosła ona dwukrotnie! Galeony “San Felippe” z planowanych 800 ton, po uzbrojeniu (44 działa) i otrzymaniu masztów posiadał wyporność 1480 ton, “San Pablo” przy 42 działach miał 1490 ton.
Mniejszy, planowany na 600 ton “San Adreas” posiadający 25 dział miał wyporność 1056 ton.
W tym projekcie zrezygnowano całkowicie z wioseł, a uzyskane miejsce przeznaczono na zwiększenie liczby żołnierzy na pokładzie. Zmiany pozwoliły stworzyć dobry okręt wojenny, a mocniejsza konstrukcja kadłuba pozwala im niwelować przewagę ogniową angielskich galeonów.
Okręty uzyskały również dobrą manewrowość morską, lecz kosztem prędkości. Nie były już to okręty mogące ścigać jednostki przeciwnika w każdym warunkach ale uzyskano za to pływające twierdze, których zadaniem było wytrzymanie ognia przeciwnika, dopłyniecie do niego cały czas odpowiadając na jego ogień, a następnie dokonanie abordażu. Hiszpanie w końcu otrzymali okręt, który w wielu kwestiach przewyższał portugalskie jednostki.
Działa był tutaj umieszczone na dwóch pokładach - środkowym, z ciężkimi działami (w furtach działowych zastosowano już liny do podnoszenia osłon), górny, z lżejszymi działami, odgrodzony ponownie kratą od pomostu dla strzelców.
Pierwsze użycie galeonów z nowej serii 12 Apostołów miało miejsce w 1591, w trakcie bitwy pod Flores. Uczestniczyło w niej 5 nowo zbudowanych okrętów. Dwa z nich zmierzyły się z 44 działowym “Revenge” - najpierw “San Felippe”, nie robiący sobie nic z ognia anglika przystąpił do abordażu. Niestety zerwanie lin,spowodowało oderwanie się “Revenge”, i próbę ucieczki. Lecz pechowo, na cel wziął sobie go drugi apostoł “San Bernabe”. I tutaj przewaga ognia angielskiego galeonu na nic się zdała, a hiszpańskie kule co chwila przebijały jego burty. Gdy już doszło do zbliżenia obydwu okrętów, hiszpańscy muszkieterzy zmusili anglików do schowania się, a grupa abordażowa nie miała problemu z wejsciem na poklad .
Bitwa ta zmusiła anglików do atakowania hiszpanów w ich portach, oraz stworzenia odpowiedzi na nowy hiszpański okręt.
A my tym sposobem wchodzimy w następny wiek rozwoju galeonu....
